Tản mạn Măng Đen

Măng Đen, 5 giờ sáng.

Tui thức dậy và đi bộ theo thói quen. Đi một vòng trong tiết trời se lạnh và quay về homestay. Mọi người vẫn còn yên giấc. Ở chỗ để xe một anh chàng đang lúi húi tìm cách dắt xe ra. Nhà chật, xe máy của khách để đầy vướng víu lẫn nhau mà anh chàng lại có một mình nên loay hoay mãi mà không lấy xe ra được. Thấy vậy, tui tới phụ một tay.

Anh chàng cám ơn và nhìn quanh. Chỉ có 2 người. Anh chàng nói: Con lấy xe đi uống cà phê. Chú có làm gì không, đi uống cà phê với con cho vui!

Cổng chào Măng Đen. Ảnh: PHN

Tụt mood ở bảo tàng Đắk Lắk

Bảo tàng Đắk Lắk được xây dựng trong khuôn viên của nơi mà ngày xưa là Biệt điện Bảo Đại. Khuôn viên này rộng gần 1 ha với nhiều cây xanh, thảm cỏ. Ngôi biệt điện Bảo Đại vẫn còn được giữ lại làm nơi tham quan. Do đó, đến đây ta sẽ tham quan cả 2 điểm luôn (mua vé 2 lần).

Bảo tàng Đắk Lắk. Ảnh: PHN

Bảo tàng Đắk Lắk được thiết kế mô phỏng hình dáng nhà dài của người Ê Đê với chất liệu hiện đại rất độc đáo. Nơi đây còn là một trong 5 Bảo tàng Việt Nam được xây dựng với sự hợp tác của các chuyên gia về bảo tàng học của Cộng hòa Pháp và Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam trong khuôn khổ Dự án phát huy di sản bảo tàng Việt Nam.

Đọc những lời giới thiệu hấp dẫn như vậy, khi bước chân vào nơi trước đây là Biệt điện Bảo Đại, nhìn thấy tòa nhà bảo tàng uy nghi tui thấy phấn khích vô cùng. Tội gì không chụp một tấm hình để check-in!

Bước vô bảo tàng mua vé tham quan, tui hơi ngỡ ngàng vì sảnh ở tầng trệt của bảo tàng trống trải và có một khoảnh bày biện giống một gian hàng nhỏ trong hội chợ, đề là Quầy hàng lưu niệm. Chưa thấy dáng vẻ gì chuyên nghiệp, hiện đại như giới thiệu.

Quầy hàng lưu niệm giống một gian hàng hội chợ. Ảnh: PHN

Một góc khác ở tiền sảnh của bảo tàng. Ảnh: PHN

Vì tụi tui đi chỉ có 2 người, tui và một anh bạn già cùng tuổi, nên cùng tháp tùng một đoàn mua vé trước đó để đi theo người thuyết minh.

Đoàn khách mà tui tháp tùng có lẽ không phải của một công ty du lịch, mà là của một tổ chức ngoài Bắc, căn cứ vào giọng nói và kiểu nói chuyện của họ (nói nhiều, nói lớn tiếng). Và nhất là căn cứ vào phong thái của anh chàng (có lẽ là) trưởng đoàn. Anh chàng này thỉnh thoảng đệm vào giữa lời của cô thuyết minh những câu nói đùa - không, thực chất là những câu ghẹo gái - rất kém duyên, thô tục (đó là nói nhẹ, còn nói cho đúng thì phải gọi là mất dạy), và chẳng có tí gì liên quan đến văn hóa du lịch.

Một số hiện vật trưng bày ở bảo tàng Đắk Lắk. Ảnh: PHN

Về hình thức trưng bày và những hiện vật, hình ảnh trưng bày thì khách quan mà nói tuy không như tui kỳ vọng khi đọc những lời giới thiệu trên mạng nhưng cũng đáp ứng được nhu cầu tìm hiểu. Về phía người thuyết minh, trình bày trôi chảy, mạch lạc, nhưng... Cái mà cô thiếu là cái hồn, cái chất Tây nguyên. Khi cô giới thiệu về những nét văn hóa, những đồ dùng sinh hoạt, những tập tục... của người Tây nguyên ta nghe như một học sinh thuộc bài đang trả bài chớ không phải một người đang tâm tình cho ta nghe về những nét đẹp của quê hương mình.

Cũng không chê trách cô được, vì như lời tự giới thiệu cô là người Nghệ An, vào Tây nguyên sinh sống chưa lâu chớ không hề là dân bản xứ! Mà thật ra không cần giới thiệu, chỉ nghe giọng nói thôi là biết cô xuất thân từ nơi khác.

Thật tình, cho dù thuyết minh có tốt hơn đi nữa thì cảm xúc của tui cũng đã bay đi tứ tán rồi khi phải đi chung với một đám đông hỗn độn, trò chuyện huyên náo, được điểm tô thêm bằng những câu đùa thiếu hẳn sự có duyên!

Một số hiện vật trưng bày ở bảo tàng Đắk Lắk. Ảnh: PHN

Điểm nhấn đặc biệt của buổi tham quan - theo lời của hướng dẫn viên - là cả đoàn được xem một buổi chiếu phim đặc biệt. Đó là bộ phim về Chiến dịch giải phóng Buôn Ma Thuột năm 1975.

Đó là một đoạn phim tài liệu mà có lẽ tôi, bạn đã từng xem đâu đó nhiều lần trong gần 50 năm qua về những tháng ngày bi thảm tháng 3/75 ở Buôn Ma Thuột. Bi thảm của bên thua cuộc, nhưng hùng tráng của bên thắng cuộc. Có khác chăng là trước nay bạn và tui xem ở một khung cảnh khác, còn bây giờ tui và anh bạn mình là 2 kẻ lẻ loi đại diện cho bên thua cuộc đang xem cùng một đám đông của bên thắng cuộc. Khán giả, người tổ chức chiếu phim và cả người làm phim đều là người của bên thắng cuộc.

Cái đám đông ấy hò hét, vỗ tay khi xe tăng của quân giải phóng tiến rầm rộ hay khi đạn pháo của quân giải phóng nổ vang. Và cười to khi màn ảnh chiếu những đoàn người chạy tán loạn...

Cao trào diễn ra ở cuối phim, khi đoàn quân giải phóng chiến thắng tiến vào Buôn Ma Thuột. Nhạc khải hoàn hùng tráng vang lên.

Như đám trẻ con chơi game hò hét khi trên màn hình hiện lên dòng chữ Congratulation! You Win!, đám đông trong trong khán phòng gào rú: Hoan hô! Thắng rồi! Thắng rồi! và vỗ tay ầm ĩ.

Bảo tàng Đắk Lắk. Ảnh: PHN

Anh bạn cùng đi run rẩy nắm tay tôi kéo ra khỏi phòng chiếu phim và lẩm bẩm chửi thề: ĐM! Anh không phải là người phục vụ trong quân đội VNCH, nhưng là người dân Tây nguyên, đã sống ở đây thời gian ấy và có rất nhiều người thân trong đám người thất thểu chạy loạn hồi tháng 3/1975 được thể hiện lại trong phim.

Còn tui, sự hưng phấn khi mới bước vô bảo tàng Đắk Lắk vốn đã giảm sút rất nhiều thì giờ tuột xuống tới tận đáy, đúng với cái từ mà giới trẻ ngày nay hay dùng: tụt mood!

💔💔💔

Tui ra khỏi bảo tàng Đắk Lắk, bước sang Biệt điện Bảo Đại. Bạn tui chắc bị tụt mood nặng quá nên biểu tui vô tham quan một mình đi, ảnh không vô.

Tui và bạn tui ở Biệt điện Bảo Đại. Ảnh: PHN

Người phụ trách thuyết minh ở đây lại cũng là một người Nghệ An. Bài thuyết minh của anh ta nhấn mạnh những thú vui chơi của Bảo Đại ở Đắk Lắk (vua mà) chớ không nói gì đến kiến trúc của biệt điện.

Tâm trạng cũng đã chùng xuống khá nặng nên tui cũng chẳng quan tâm gì, đi rảo qua các phòng để tham quan. Phải nói 2 điều:

• Một là nếu chỉ tham quan các đồ nội thất trong biệt điện thì thua xa cái dinh khác như Dinh 1, Dinh 2, Dinh 3 ở Đà Lạt. Và tui nghĩ nếu so với biệt phủ của các quan thời nay chắc còn thua xa hơn nữa.

• Hai là hiện giờ Biệt điện Bảo Đại chỉ là một công trình phụ trong khuôn viên thực sự của mình (công trình chính là Bảo tàng Đắk Lắk) nên không được chăm chút đúng mức.

Một số hiện vật bên trong Biệt điện Bảo Đại. Ảnh: PHN

Vậy là kết thúc chuyến tham quan Bảo tàng Đắk Lắk và Biệt điện Bảo Đại của tui. Bạn thấy thế nào? Vui không?

Phạm Hoài Nhân

Người đáng được ngành du lịch Việt vinh danh

Có một người đàn ông rất xứng đáng được ngành du lịch Việt Nam vinh danh. Ông đã tạo nên rất nhiều khu nghỉ dưỡng với cảnh quan tuyệt đẹp, những dinh thự với kiến trúc kiểu Pháp tinh tế, hài hòa cùng khung cảnh thiên nhiên. Những cơ ngơi này đều nằm ở những trung tâm du lịch nổi tiếng cả nước như Đà Lạt, Nha Trang, Hải Phòng, Buôn Ma Thuột... Điều đáng nói là toàn bộ những cơ ngơi ấy ông đã dâng hiến hết cho nhà nước để làm điểm tham quan du lịch, bán vé thu tiền mà về phía mình không đòi hỏi nhận lại một xu teng nào. Ai mà giỏi giang và hào phóng vậy ta? (Hổng phải tui).

Đó chính là cựu hoàng Bảo Đại!

Ở Long Khánh có một ấp mang tên "18 Gia đình"

Ở xã Bảo Quang, TP. Long Khánh, tỉnh Đồng Nai có một ấp mang tên rất lạ: Ấp 18 gia đình. Nghe qua cái tên, ta dễ liên tưởng tới... 108 anh hùng Lương Sơn Bạt hay... 18 vị La Hán!

Một con đường đất ở ấp 18 Gia đình, xã Bảo Quang

Xã Bảo Quang thuộc TP Long Khánh có 5 ấp là: 18 Gia đình, Bàu Cối, Lác Chiếu, Ruộng Tre, Thọ An.

40 năm trước ta hát những gì?

Tui lục tìm trong đống "tàng thư" của mình, tình cờ phát hiện tập ca khúc Mười năm thành phố hát ca.

Tập ca khúc xuất bản năm 1985, nhân dịp kỷ niệm 10 năm giải phóng thành phố. Tập ca khúc đã mất bìa, nhưng phần ruột còn đầy đủ. Có 60 bài hát được tuyển chọn trong số những bài hát được yêu thích nhất ở TPHCM trong thập niên đầu thành phố đổi thay chế độ.

Ngoài 2 ca khúc kinh điển được đăng đầu tiên là Như có Bác trong ngày đại thắng và Mùa Xuân trên thành phố Hồ Chí Minh, 58 bài còn lại là những ca khúc ít nhiều được yêu thích trong thập niên ấy. 

Đi trong chiều tình yêu

Thế hệ trẻ hay ngay cả thế hệ trung niên hôm nay chắc chắn không biết tới bài hát này. Thế hệ những ông già như tui có thể nhiều người cũng không còn nhớ tới, vì đã quá lâu rồi những lời ca này không hề được gợi lại.

Ta đi qua nỗi nhọc nhằn

Qua bao tháng ngày chờ đợi

Cho dù mưa rơi gió nổi

Cũng sẽ dần tan êm êm

Đây là ca khúc Đi trong chiều tình yêu của nhạc sĩ Thế Hải, phổ thơ Lê Giang. Đã một thời, vào khoảng đầu thập niên 1980 ca khúc rất phổ biến với giọng ca Cẩm Vân. Và đã một thời tui rất xúc động với ca khúc này, nó như nói dùm tâm tư của những người thanh niên trẻ còn mang trong mình đầy nhiệt huyết.

Suy nghĩ dưới chân cầu Cái Xép

Tui về thăm quê bạn Tuấn ở An Nhơn, Châu Thành, Đồng Tháp. Tuấn dặn là khi gần tới cầu Cái Xép thì không qua cầu mà đi theo đường nhỏ bên phải và quẹo phải đi dọc sông khoảng vài trăm met là tới nhà.

Coi trên Google Maps thì không có cầu Cái Xép, mà chỉ có cầu Cái Xếp. Và đúng là tới nơi thì thấy bảng tên cầu là Cái Xếp, không phải Cái Xép!

Miễu Ông Cù - Đình thần Bưng Cù, những dòng ghi chép

Mặc dù là một ngôi đình cổ lâu năm được nhân dân tôn kính, một địa điểm được nhiều người biết tới, lại tọa lạc trên khuôn viên khá rộng (6.261,5 m²) nhưng kiến trúc của Đình thần Bưng Cù/Miễu Ông Cù lại khá đơn sơ và hầu như không có nét cổ kính so với các ngôi đình cùng thời.

Điều này có thể được lý giải phần nào khi ta tìm hiểu về lịch sử ngôi đình/miễu này.

Theo ghi nhận, đình thần Bưng Cù được xây dựng khoảng năm 1850 và được vua Tự Đức phong sắc thần năm 1852.

Lễ Kỳ Yên năm 1945 diễn ra khi Thực dân Pháp trở mặt chiếm lại Miền Nam, ông Nguyễn Văn Ngang – Tổng ủy viên quân sự đã lên sân khấu xin dừng chương trình hát cúng đình, kêu gọi nhân dân không đi lính, không tiếp tế, không dẫn đường cho Pháp. Sau đó, ông cùng Ban quý tế thắp hương xin thần đốt đình để đình không rơi vào tay thực dân Pháp, quyết tâm hưởng ứng lệnh tiêu thổ kháng chiến của chính phủ.

Như vậy, sau gần trăm năm tồn tại, đến 1945 đình Bưng Cù đã hoàn toàn bị thiêu hủy.

Mãi đến 1954, dưới thời VNCH đình mới được xây dựng lại bằng gỗ, lợp thiếc. Tuy nhiên, thời kỳ này khu vực đình Bưng Cù được du kích ba xã Tân Phước Khánh, Thái Hòa, Bình Chuẩn đào hầm trú ẩn và hoạt động. Tình hình mất an ninh khiến người dân e ngại không dám ra đình.

Bình phong trước đình, chữ ghi trên đó cho thấy bình phong được tạo năm 1972.

Sau năm 1975, một thời gian dài đình Bưng Cù vẫn nằm trong tình trạng hoang tàn vì dân còn xiêu tán, đời sống dân làng còn nhiều khổ cực. Đó là cách nói của ngày nay, tuy đúng nhưng chưa đủ. Những ai sống ở đây từ 1975 đến đầu thập niên 1990 đều biết rằng khi ấy dưới quan điểm của chính quyền cách mạng, đình chùa miếu mạo đều là những cơ sở mê tín. Chưa đập bỏ là còn may chớ nói gì đến việc trùng tu hay bảo tồn.

Mãi tới năm 1995, ông Lương Văn Gọn, ông Phan Văn Đồi đứng ra kêu gọi bà con cùng chung tay xây lại đình xưa.

Những chi tiết lịch sử nêu trên cho thấy ngôi đình ngày nay về cơ bản mới được xây nên từ 1995 dưới sự góp công sức của người dân, nên không có nét cổ kính và về kiến trúc cũng không có quy mô lớn, hoành tráng.

Hiện tại, đình khá khang trang với đầy đủ các hạng mục thiết yếu. Sân đình và các hạng mục được láng xi măng hoặc gạch nung, được lợp mái tôn thoáng mát. Xung quanh đình có Đông Lang, Tây Lang rộng rãi, có vườn cây dầu bao quanh. Trong khuôn viên đình còn có đền thờ Hùng Vương.

Chánh điện đình thần Bưng Cù

Khu nhà bia Tổ Quốc ghi công, xây dựng năm 2013

Nhà túc Tây Lang

Đền thờ Hùng Vương

Bên phải là khu đền thờ, xây dựng năm 2015. Nơi đây đặt án thờ của các vị Tiền hiền, Hậu hiền, Âu Cơ Thánh Mẫu, Ngũ Hành Nương Nương, Bà Chúa Xứ.

Bàn thờ tiền hiền

Bàn thờ hậu hiền

Thiên Hậu Thánh Mẫu

Bà Chúa Xứ

Ngũ hành Nương Nương

Tổ Mẫu Âu Cơ

Đặc biệt, vùng Tân Khánh là nơi hình thành và phát triển môn võ cổ truyền Tân Khánh - Bà Trà, do đó đình thần Bưng Cù (tức đình Tân Phước Khánh) có án thờ tổ nghề của môn võ.

Võ Lâm Tân Khánh Bà Trà đã được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia ngày 3/2/2021. Đây là môn võ thứ 2 được công nhận di sản văn hóa cấp quốc gia, sau võ Bình Định (được công nhận năm 2012).

Vậy là trong ngôi đình là di tích văn hóa lịch sử cấp tỉnh có một di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.

Phạm Hoài Nhân