Đi đâu loanh quanh cho đời mỏi mệt.

Tỉnh Long Khánh

Tui sanh ra ở Xuân Lộc, Long Khánh. Giấy khai sanh ghi như vậy. Lúc đó tỉnh Long Khánh mới thành lập được 2 năm, quận Xuân Lộc là tỉnh lỵ.

Rừng cao su Long Khánh. Ảnh: Phạm Hoài Nhân

Tỉnh Long Khánh được chánh quyền VNCH thành lập vào ngày 24/4/1957, gồm 2 quận Xuân Lộc và Định Quán. Tỉnh lỵ đặt tại Xuân Lộc. Đến năm 1967, chính quyền VNCH thành lập quận Kiệm Tân thuộc tỉnh Long Khánh. Tỉnh Long Khánh có 3 quận: Xuân Lộc, Định Quán, Kiệm Tân và tồn tại cho đến tháng 4 /1975, tỉnh lỵ vẫn là Xuân Lộc.

Bản đồ Long Khánh trong Miền Đông Nam phần năm 1970

Thuở nhỏ, tui học ở trường Nam Tỉnh lỵ Long Khánh (trường nam tức là trường dành cho nam sinh, chớ không phải Nam Bắc). Lớn lên một chút, tui học trường Trung học Long Khánh.

Thẻ học sinh trường Nam Tỉnh lỵ Long Khánh

Thẻ học sinh trường Trung học Long Khánh

Có thể nói cả tuổi hoa niên của tui gắn liền với Long Khánh, tỉnh lỵ Long Khánh. Nhỏ bé, thân quen vì đây không phải đô thị, nhưng cũng hãnh diện vì đây là tỉnh lỵ (như bây giờ gọi là trung tâm hành chánh của tỉnh).

Tui yêu quý ngôi trường mình học, yêu quý cô giáo, yêu quý những con đường đất đỏ... Tui gọi tên nơi đây là phố Khánh.

Có cánh chim ngày nào trên khung trời phố Khánh

Bay giữa hồn ta, giữa tháp ngọc ngà

Có mưa rơi trên ngôi trường bé nhỏ

Có tóc xanh trong bụi đỏ nhạt nhòa

Long Khánh 1968. Ảnh sưu tập của Mạnh Hải

Huyện Long Khánh

Thế rồi sau tháng 4/1975, vào năm 1976 tỉnh Long Khánh thân yêu của tuổi thơ tui biến mất, nó nhập với Biên Hòa để thành tỉnh Đồng Nai. Chẳng những vậy, cái tên Long Khánh cũng biến mất luôn. Người ta thay thế nó bằng tên huyện Xuân Lộc (quận đổi thành huyện).

Vậy là trước năm 1975, tui sanh ra và lớn lên ở Xuân Lộc, Long Khánh. Còn sau năm 1975, tui sống ở Xuân Lộc, Đồng Nai. Long Khánh biến mất rồi.

Phải đến 15 năm sau (1991), địa danh Long Khánh mới xuất hiện trở lại khi người ta tách huyện Xuân Lộc ra thành 2 huyện: Long Khánh và Xuân Lộc. Tréo ngoe thay, lúc bấy giờ huyện lỵ của Long Khánh lại là thị trấn Xuân Lộc. Thị trấn Xuân Lộc nhưng lại ở huyện Long Khánh chứ không phải huyện Xuân Lộc! Từ đó sinh ra bao nhiêu chuyện lầm lẫn buồn cười, như bệnh viện Xuân Lộc ở Long Khánh, nhà thờ Xuân Lộc ở Long Khánh... đi xe khách mà nói về Xuân Lộc thì phải hỏi lại là về đâu?

Thị xã Long Khánh

12 năm sau nữa (2003), cái sự lộn xộn này mới kết thúc khi một lần nữa người ta tách phần thuộc thị trấn Xuân Lộc nằm trong huyện Long Khánh ra để thành lập thị xã Long Khánh (phần còn lại thành lập huyện Cẩm Mỹ).

Đèo Mẹ Bồng Con, Long Khánh. Ảnh: Phạm Tường Nhân 2011

Thành phố Long Khánh

16 năm sau nữa - tháng 6/2019 - thị xã Long Khánh đã trở thành thành phố Long Khánh! Đi một vòng gần nửa thế ký, có lúc bị mất tên, tỉnh lỵ Long Khánh đã là thành phố Long Khánh.

Xưa giờ người dân Long Khánh mỗi khi đi Sài Gòn, Biên Hòa đều nói là đi thành phố, nhưng bây Long Khánh đã là thành phố rồi, bước ra khỏi cửa là... đã tới thành phố. Vậy đi thành phố là bước ra khỏi nhà chớ có đi đâu xa?

Lại nói nào giờ mỗi khi về Long Khánh, tui lại nói rằng mình về quê. Chữ quê ở đây ngoài ý nghĩa quê hương còn hàm ý rằng về miền thôn quê yên tĩnh. Nhưng bây giờ nghĩ như vậy đâu còn đúng nữa, bởi vì về Long Khánh là về thành phố kia mà!

Thành phố Long Khánh 2019. Ảnh: Báo Đồng Nai

Phường Long Khánh

Năm 2025, các đơn vị hành chánh cấp quận, huyện, thành phố trên cả nước bị bãi bỏ. Long Khánh cũng phải theo quy luật chung đó. Vậy là mới xông xênh trong chiếc áo thành phố được 6 năm, Long Khánh lại rơi xuống thành phường. Chỗ tui sống ngày xưa giờ là phường Long Khánh.

Vậy là đứa nhỏ hồn nhiên ở tỉnh lỵ Long Khánh ngày xưa sau khi đi loanh quanh suốt nửa thế kỷ giờ trở thành ông già quay về với... phường Long Khánh.

Đi đâu loanh quanh cho đời mỏi mệt.

Trên hai vai ta đôi vầng nhật nguyệt.

Rọi suốt trăm năm một cõi đi về...

K4 (Ka Tư) - Long Khánh

Phạm Hoài Nhân