Mộ Cự thạch Hàng Gòn. Ảnh: Phạm Hoài Nhân, chụp năm 2004
Mộ Cự thạch Hàng Gòn. Ảnh: Phạm Hoài Nhân, chụp năm 2004
Cấu trúc cơ bản gồm:
- Vách mộ: các tảng đá lớn dựng đứng thành hình hộp hoặc chữ nhật.
- Mái mộ: một tảng đá lớn đặt lên trên.
- Đôi khi có đá bao quanh thành hình tròn hoặc dài.
Những thanh trụ nằm rải rác trong khu vực và được tập trung về khu mộ, mỗi thanh nặng trên 10 tấn. Ảnh: Phạm Hoài Nhân, 2004
Hơn 2.000 năm đã trôi qua nên đến giờ hai câu hỏi lớn vẫn chưa có câu trả lời thỏa đáng:
- Đá tạo nên ngôi mộ là đá hoa cương. Loại đá này không có ở Đồng Nai mà chỉ có ở nơi gần nhất là Đà Lạt hay Phan Rang, cách đây đến 300 km. Vậy 2.000 năm trước người cổ đã tạo tác và di chuyển các khối đá nặng hàng chục tấn đi đoạn đường dài ấy đến đây bằng cách nào?
- Ai là chủ nhân của ngôi mộ này? Mộ của một người hay mộ chung của nhiều người?
Các thông tin chi tiết về mộ cự thạch Hàng Gòn xin đọc trong bản thuyết minh của khu di tích mà tui ghi lại ở cuối bài.
Mộ Cự thạch Hàng Gòn. Ảnh: Phạm Hoài Nhân, chụp năm 2004
Cá nhân tui vẫn thích thuở ngôi mộ cổ nằm giữa trời hơn, ngôi mộ cổ với những khối đá hàng chục tấn nằm giữa trời đã hai ngàn năm vẫn chưa sao thì chắc không cần bảo vệ bằng cách xây nhà che kín với điều hòa nhiệt độ đâu nhỉ? Nhưng đó chỉ là suy nghĩ cá nhân, những công trình tôn tạo cũng là sự trân trọng giá trị di tích thôi mà.
Còn đây là những hình ảnh Mộ cự thạch Hàng Gòn, chụp tháng 7/2025
Cổng vào khu di tích
Nhà bao che mộ cự thạch
Bên trong nhà bao che mộ cự thạch hiện nay. Do che kín, thiếu ánh sáng tự nhiên, chỉ có ánh sáng đèn nên màu sắc có ánh xanh hơi... khó chịu.
Phác thảo về toàn bộ cấu trúc của ngôi mộ (theo bản vẽ suy đoán của nhà khảo cổ Henry Parmentier). Mô hình tại nhà bao che khu hầm mộ
Miếu Ông Đá, ở cạnh mộ cự thạch
DI TÍCH KHẢO CỔ CẤP QUỐC GIA ĐẶC BIỆT
MỘ CỰ THẠCH HÀNG GÒN
Di tích khảo cổ cấp quốc gia đặc biệt Mộ cự thạch Hàng Gòn tọa lạc tại xã Hàng Gòn, thị xã Long Khánh, cách thành phố Biên Hòa khoảng 60 km về hướng Đông - Nam, cách thị xã Long Khánh 2,8 km, nằm trên tỉnh lộ 2 (nay là quốc lộ 56). Mộ cự thạch Hàng Gòn là một trong những di chỉ khảo cổ độc đáo, hiếm quý ở Việt Nam, Đông Nam Á và thế giới, thuộc loại hình mộ táng domel niên đại cách đây khoảng 2000 - 2500 năm.
Mộ cự thạch Hàng Gòn được phát hiện lần đầu tiên vào năm 1927, khi mở đường liên tỉnh lộ 2, kiến trúc sư người Pháp tên là J. Bouchot đã phát hiện một tảng đá nhô cao bên cạnh gốc cây cổ thụ và ông đã tiến hành khai quật trong vòng 1 tháng (từ 14/4 -16/5/1927). Ông đã công bố kết quả nhiều lần vào năm 1927 và năm 1929, đồng thời mô tả hầm mộ một cách tỉ mì như sau: hầm mộ có kiểu dáng hình hộp, chiều dài 4,20 m, chiều ngang 2,70 m, chiều cao 1,00 m, được ghép bởi 6 tấm đá hoa cương, mỗi tấm có trọng lượng 10 tấn, chúng được giữ chặt với nhau nhờ hệ thống rãnh đục ở dưới nắp mộ và tấm đáy với đường rãnh 10 cm, sâu 4 đến 5 cm. Nắp mộ được nâng hạ nhờ hệ thống trục ròng rọc bằng những cột đá hoa cương cao 7,50 m và đá sa thạch cao 3 m đến 4 m.
Sau các kết quả công bố của J. Bouchot, Mộ cự thạch Hàng Gòn đã thu hút được sự chú ý và quan tâm nghiên cứu của nhiều nhà khoa học nổi tiếng trên thế giới, trong đó có Henry Parmentier - Chủ sự sở khảo cổ người Pháp, chuyên gia nghiên cứu về văn hóa Chăm Pa cổ. Ông đã ba lần viếng thăm Mộ cự thạch Hàng Gòn và đã đưa ra một phác thảo về toàn bộ cấu trúc của ngôi mộ (bản vẽ suy đoán của ông hiện nay đã được Ban Quản lý Di tích và Danh thắng tỉnh Đồng Nai thể hiện lại dưới dạng mô hình và đang trưng bày tại nhà bao che hầm mộ của di tích).
Tiếp theo Henry Parmentier, hàng loạt các học giả Pháp như E. Grapardone, L. Malleret, Saurin Ed, H. Fontaine. Các nhà nghiên cứu từ Liên Xô cũ, Đức, Bungari, Mỹ, Nhật, Trung Quốc, Hàn Quốc và giới khảo cổ học Việt Nam sau năm 1975 đã tổ chức nhiều đợt điều tra kiểm chứng Mộ cự thạch Hàng Gòn. Trong đó, đáng chú ý nhất là các đợt điều tra khảo sát phối hợp của Trung tâm Nghiên cứu Khảo cổ học thuộc Viện khoa học - Xã hội thành phố Hồ Chí Minh với Bảo tàng Đồng Nai năm 1991, năm 1996. Đã góp phần bổ sung chứng cứ cho việc nghiên cứu, luận giải về di tích Mộ cự thạch Hàng Gòn.
Năm 2008, Ban Quản lý Di tích và Danh thắng tỉnh Đồng Nai phối hợp với Trung tâm Nghiên cứu Khảo cổ học thuộc Viện Khoa học - Xã hội thành phố Hồ Chí Mình tổ chức điều tra, đào thám sát trong phạm vi khoanh vùng bảo vệ di tích Mộ cự thạch Hàng Gàn nhằm nghiên cứu sâu hơn về mộ cổ Hàng Gòn làm cơ sở lập dự án bảo tồn, tôn tạo di tích đáp ứng các quy định của luật Di sản văn hóa. Đợt đào thám sát năm 2006, trên diện rộng gần 400 m², với 50 hố, các nhà khảo cổ đã phát hiện rất nhiều mảnh gốm cổ, các dấu vết than tro, đất cháy trong tầng văn hóa và một số hiện vật quý, có thể nói là độc nhất vô nhị, đó là hai Tù Và bằng đồng, hai thẻ đá, cùng một bàn mài. Sau khi sử dụng phương pháp cacbon C14 phân tích xác định niên đại 5 mẫu than cho thấy: mẫu có niên đại sớm nhất là 150 năm trước công nguyên (thế kỷ thứ II trước công nguyên) và mẫu có niên đại muộn nhất là 240 năm sau công nguyên (thế kỷ thứ III sau công nguyên). Từ kết quả trên, các chuyên gia khảo cổ học đã xác định xung quanh khu vực Mộ cự thạch Hàng Gòn đã từng là địa bàn cư trú của cộng đồng người cổ, có thể là chủ nhân của Mộ cự thạch Hàng Gòn. Những vết đốt cháy là dấu vết của những bếp lửa, chỗ nung gốm hay lò luyện kim đúc đồng và bên cạnh kiến trúc Mộ cự thạch Hàng Gòn đồ sộ có lẽ cũng đã từng tồn tại phong tục mai táng trong chum, trong vò bằng gốm
Nếu trước đây, Bảo tàng Đồng Nai đã sưu tầm được bộ vũ khí Qua đồng Long Giao cách Mộ cự thạch Hàng Gòn khoảng 5 km về hướng Đông nhưng chưa xác định được niên đại và chủ nhân của bộ vũ khí này thì giờ đây những chiếc Tù Và bằng đồng được phát hiện trong hố thám sát số 35 vào năm 2006 được coi là gạch nối, nối liền vũ khí qua đồng Long Giao với Mộ cự thạch Hàng Gòn. Chủ nhân của qua đồng Long Giao và Mộ cự thạch Hàng Gòn có thể là một cộng đồng người, họ rất thông thạo bình nghiệp. Cộng đồng người này đã tồn tại trong giai đoạn ảnh hường của các thế lực bên ngoài ngày càng tăng cao. Tuy nhiên đây mới chỉ là kết quả ban đầu hé mở những bí mật trong Mộ cự thạch Hàng Gòn mà bấy lâu các nhà khoa học đang tìm kiếm. Kết quả trên đã góp phần làm rõ thêm về nền văn minh được mệnh danh là nền "Văn hóa lưu vực sông Đồng Nai".
Sau khi khu phòng mộ được phát lộ và bảo tồn, người dân địa phương đã dựng ngôi miếu nhỏ kế bên và đặt tên miếu Ông Đá. Năm 2011, được sự chấp thuận của Bộ VHTTDL, Cục Di sản văn hóa, UBND tỉnh Đồng Nai, dự án bảo tồn, tôn tạo di tích Mộ cự thạch Hàng Gòn được triển khai với các hạng mục công trình: bảo quản các cấu kiện kiến trúc đá, xây dựng nhà bao che hầm mộ, hàng rào bảo vệ xưởng chế tác, nhà điều hành, nhà trưng bày, nhà bảo vệ, cống tường rào, nhà vệ sinh, sân đường nội bộ, hệ thống phòng cháy chữa cháy, chống sét, hệ thống cấp thoát nước, điện chiếu sáng loàn khu tạo nên diện mạo di tích như ngày nay. Đặc biệt, trong lần trùng tu, tôn tạo này được sự hỗ trợ kinh phí từ chương trình mục tiêu quốc gia của Bộ VHTTDL, sự đóng góp của nhân dân địa phương Ban Quản lý Di tích và Danh thắng tỉnh Đồng Nai đã cùng Ban Quý tế miều Ông Đá cho xây dựng lại miếu Ông Đá và trang bị đầy đủ đồ thờ cúng ngay trong khuôn viên di tích, cách ngôi mộ khoảng 50 m. Hàng năm vào ngày 13/9 Âm lịch, Ban Quý tế miếu Ông Đá phối hợp với các cơ quan chức năng xã Hàng Gòn, thị xã Long Khánh và Ban Quản lý Di tích và Danh thắng tỉnh Đồng Nai long trọng tổ chức lễ hội miếu Ông Đá mục đích cầu cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, thể hiện lòng ngưỡng vọng của người dân địa phương với các bậc thần linh. Lễ hội diễn ra với những hoạt động khá phong phú, đa đạng và hấp dẫn theo nghi thức và phong tục tập quán của người Việt thu hút đông đảo cộng đồng các dân tộc sinh sống tại xã Hàng Gòn, thị xã Long Khánh và các địa phương khác của Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu tham dự.
Với giá trị về nhiều mặt lịch sử, văn hóa, khoa học di tích khảo cổ Mộ cự thạch Hàng Gòn đã được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt theo Quyết định số 2387/QĐ-TTg, ngày 23/12/2015
Đồng Nai, ngày 20 tháng 4 năm 2016
BAN QUẢN LÝ DI TÍCH VÀ DANH THẮNG ĐỒNG NAI
Phạm Hoài Nhân biên tập
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét