Xi gì đó Ô tức là CxO, trong đó chữ quen thuộc nhứt với mọi người là CEO, tức Chief Executive Officer, thường được dịch là Giám đốc điều hành. Sau CEO, một chức vụ rất quan trọng nữa thường được nhắc đến là CFO, tức Chief Financial Officer, hay Giám đốc tài chánh. Rồi khi công nghệ thông tin phát triển ta có CIO, Chief Information Officer. Cho đến nay có vô số CxO ra đời, như COO, CTO, CMO... (tui sẽ liệt kê sau).
Gần đây, nổi lên một CxO mới, đó là CAIO. Thấy 2 chữ giữa là biết giám đốc gì rồi héng. CAIO là viết tắt của Chief Artificial Intelligence Officer, tạm dịch là Giám đốc Trí tuệ Nhân tạo. Đây là một chức vụ điều hành cấp cao trong doanh nghiệp hoặc tổ chức, chịu trách nhiệm lãnh đạo và quản lý toàn bộ chiến lược, phát triển và triển khai các sáng kiến liên quan đến trí tuệ nhân tạo (AI).
Có rất nhiều bài hát nhắc đến nàng sơn nữ, như Sơn nữ ca (Trần Hoàn), Trăng sơn cước (Văn Phụng), Chiều lên Bản Thượng (Lê Dinh)... Trong số đó đặc biệt có những bài mà chẳng những người sơn nữ là nhân vật chính mà tên nàng còn được đặt thành tên bài hát luôn, đó là bài Nỗi buồn Châu Pha(Lê Dinh), Chuyện tình La Lan(Hàn Châu), Tâm sự nàng Buram (Ngân Giang).
Tâm sự nàng Buram kể về một nàng sơn nữ nơi núi rừng yêu một chàng trai nhưng chàng vẫn vô tình, nàng buồn rầu than van bên bờ suối vắng rồi vĩnh biệt trần gian.
Từng đêm trăng lên, nàng Buram vẫn hay một mình
Đến cuối con suối vắng ngồi than van với cây cỏ dại
Rừng đêm âm u, ghềnh cheo leo dưới non mịt mù
Suối nước tuôn róc rách, chảy quanh co nước ngọt lại lành.
Nước chảy về đâu, nước chảy về đâu?
Tiếng hát ai nỉ non với tiếng khen như ru lòng người, tiếng hát buồn làm sao…
Khoé mắt xanh lóng lánh lệ rưng rưng với tâm sự buồn
Có người nào hay nỗi lòng nàng không?
Với trái tim đầu tiên, đã trót đem dâng cho một người, nhưng người vẫn vô tình.
...
Một đêm mưa thu vầng trăng êm lấp mây mịt mù Nỗi đớn đau xé nát quả tim non sắt son tình đầu Có người nào hay nỗi lòng nàng không? Tiếng mõ khuya đổi canh sóc mới hay báo tin tìm nàng.
Nàng đã vĩnh biệt trần gian.
Theo Đông Kha, trên trang nhacxua.vn, đây là câu chuyện có thật của nhạc sĩ Ngân Giang. Vợ của nhạc sĩ kể lại, câu chuyện xảy ra tại một buôn làng xứ Thượng ở Long Khánh vào khoảng giữa thập niên 1960. Lúc đó nhạc sĩ Ngân Giang đóng quân tại đây có chơi thân với một người bạn người đồng bào thiểu số, và người bạn này có người em gái là một sơn nữ xinh đẹp tuổi tròn trăng. Ban đầu nhạc sĩ Ngân Giang bị nàng thu hút, đôi bên bắt đầu chớm thân thiết thì ông chợt nhận ra rằng có nhiều sự khác biệt giữa 2 người đến từ 2 nền văn hóa khác nhau, nếu đến được với nhau thì sẽ khó có được hạnh phúc. Vì vậy chàng rút lui mà không biết rằng người sơn nữ đã đem lòng yêu thương sâu đậm. Sau đó anh của cô gái (cũng là bạn của nhạc sĩ Ngân Giang) nói lại với nhạc sĩ rằng cô đã rất đau khổ vì chuyện tình không thành.
Tui đặc biệt chú ý đến chi tiết câu chuyện xảy ra tại một buôn làng xứ Thượng ở Long Khánh, vì Long Khánh là quê tui mà. Đúng là ở Long Khánh có núi rừng, có suối, chớ không có sông - với khung cảnh như mô tả trong bài hát. Nhưng nàng Buram ở đâu tại Long Khánh và là người dân tộc nào?
Nói đến Long Khánh trước 1975 tức là nói đến vùng đất bao gồm cả thành phố Long Khánh và huyện Xuân Lộc của thời nay. Hiện nay ở đây có tới hơn 30 dân tộc thiểu số, làm sao biết nàng Buram thuộc dân tộc nào?
Trong số hơn 30 dân tộc thiểu số sống nơi đây chỉ có 4 dân tộc bản địa (những dân tộc đã sống ở đây từ thuở xa xưa), đó là Chơ Ro, S'Tiêng, Mạ và K'Ho, trong đó đông nhất là người Chơ Ro.
Theo thống kê, tại Long Khánh dân tộc Chơ ro chiếm đa số, có 685 hộ với 3.393 người, chiếm trên 21% tổng số đồng bào dân tộc thiểu số, tập trung đông nhất ở phường Bảo Vinh và các xã Bàu Trâm, Bảo Quang, Hàng Gòn. Còn ở Xuân Lộc, người Chơ Ro cũng chiếm số đông và tập trung sinh sống trong trong các làng dân tộc Chơ Ro ấp Bình Hòa (xã Xuân Phú), làng dân tộc Chơ Ro (xã Xuân Hòa), làng dân tộc Chơ Ro ấp Trung Sơn (xã Xuân Trường), làng dân tộc Chơ Ro ấp Thọ Trung (xã Xuân Thọ).
Căn cứ bối cảnh câu chuyện và cả âm hưởng nhạc, ta có thể loại trừ các dân tộc thiểu số tuy khá đông người nhưng không phải bản địa như Hoa, Chăm, Khmer... Trong số còn lại, xác suất cao nhất nàng Buram là người Chơ Ro!
Thiếu nữ Chơ Ro
Giờ chuyển câu chuyện sang hướng khác nghe, câu chuyện về... bà nội tui. Có gì liên quan à? Có chớ! Bà nội tui là một cô sơn nữ ở Long Khánh như nàng Buram.
Bà không phải bà nội ruột của tui. Bà nội ruột của tui cùng quê với ông nội, ở Phù Mỹ, Bình Định. Bà mất ở Long Khánh năm 1948, 39 tuổi. Khi ấy ông nội tui làm việc ở đồn điền cao su Hàng Gòn, Long Khánh, một trong những nơi có đông người Chơ Ro.
Có lẽ lúc ấy trái tim cô đơn của ông nội tui đã gặp nàng sơn nữ, và nàng cũng mang trái tim dâng cho ông, giống như bài hát Tâm sự nàng Buram, chỉ sửa mấy chữ cuối.
Khoé mắt xanh lóng lánh lệ rưng rưng với tâm sự buồn
Có người nào hay nỗi lòng nàng không?
Với trái tim đầu tiên, đã trót đem dâng cho một người, nên người chẳng vô tình.
Tui đoán vậy thôi chớ không biết sau khi bà nội mất, chuyện tình duyên của ông nội thế nào, chỉ biết là khi tui ra đời (năm 1959) thì tui có bà nội. Ba má tui dạy rằng đó là bà nội nhỏ.
Tui là đứa cháu nội đầu tiên, nên bà nội thương tui lắm. Tui cũng thương bà lắm.
Hồi đó tui còn quá nhỏ để biết bà quê quán ở đâu, dân tộc gì, chỉ biết người lớn nói rằng bà là người Thượng.
Ở nhà ông nội có treo một chiếc gùi của bà. Và tui nhớ, thỉnh thoảng bà lại mang gùi đi. Đi chân không, Bà nói rằng bà về quê ít bữa. Tui cũng không biết bà về quê là đi đâu, nhưng chắc là hơi xa. Dáng bà nhỏ thó, mang gùi, đi chân trần trên những con đường đất đỏ Long Khánh, đi xa lắm vào nương rẫy, buôn làng ở đâu đó.
Người Chơ Ro mang gùi
Bà nội bịnh mất năm 1968 (gần trùng với thời gian nàng Buram vĩnh biệt trần gian). Hồi đó nhà nghèo, lại thời buổi chiến tranh nên mộ bà khi chôn chỉ được đắp tạm và cắm mộ bia làm dấu. Chưa kịp xây mộ thì một trận đánh lớn xảy ra ở khu vực ấy (trận đánh ở đồn Hoàng Diệu, Long Khánh tháng 5/1969). Tất cả tan hoang, không còn vết tích gì cả. Mộ bà mất luôn từ đó.
Thời gian chồng chất trên cuộc đời, giờ đây tui không còn nhớ gì nhiều về bà nội. Không có ảnh, không có mộ để thắp nhang, thậm chí bà tên gì tui cũng không biết. Tui chỉ còn nhớ dáng bà mang gùi đi chân trần trên đường mòn đất đỏ.
Bây giờ, qua tìm hiểu về người dân tộc thiểu số nêu trên, thêm chi tiết là ông nội đã từng làm việc ở Hàng Gòn, tui nghĩ xác suất rất cao bà nội là người dân tộc Chơ Ro.
Tui ghé thăm ngôi chùa Bửu Quang một cách vô tình, nhân dịp đi Gò Dưa viếng mộ Trịnh Công Sơn. Khi gần đến mộ nhạc sĩ họ Trịnh ở nghĩa trang chùa Quảng Bình, tui bỗng thấy một khuôn viên rộng lớn nhiều cây xanh, trong đó thấp thoáng bóng dáng ngôi chùa và các tượng Phật. Nơi đây mang dáng vẻ của một ngôi chùa Nam tông Khmer vốn thường xuất hiện ở miền Tây hơn là những ngôi chùa thường thấy ở Sài Gòn khiến tui tò mò bước vô xem cho biết.
Chánh diện chùa Bửu Quang. Ảnh: Phạm Hoài Nhân
Quả thật đây là một ngôi chùa Nam tông, nhưng là Nam tông Kinh chớ không phải Nam tông Khmer. Còn hơn vậy nữa, đây là ngôi chùa Nam tông đầu tiên của người Việt ở Việt Nam. Đó là chuyện tui biết được về sau khi tìm hiểu về chùa Bửu Quang.
Chùa Nam tông ở Việt Nam không nhiều. Theo số liệu thống kê do Giáo hội Việt Nam công bố đầu năm 2025 thì Việt Nam có 568 ngôi chùa Nam tông trên tổng số 18.544 ngôi tự viện Phật giáo cả nước, chỉ chiếm 3%. Trong các ngôi chùa Nam tông nói trên thì hầu hết là Nam tông Khmer, chỉ có 106 ngôi chùa Nam tông Việt, chiếm 19% - hay 0,6% tổng số ngôi tự viện trên cả nước.
Đồng Nai là địa phương có nhiều chùa Nam tông Việt nhất trên cả nước, nhưng theo tỷ lệ chung thì rất hiếm thấy chùa Nam tông ở Biên Hòa so với chùa Bắc tông. Một trong những ngôi chùa hiếm hoi đó là chùa Bửu Đức ở Bửu Long, Biên Hòa.
Kiến trúc chùa Nam tông có những nét khác so với chùa Bắc Tông, kiến trúc chùa Nam tông Việt lại khác với Nam tông Khmer. Chính vì vậy khi viếng thăm chùa Bửu Đức bạn sẽ thấy rất khác lạ, tạo nên sự chú ý.
Google I/O 2005 là sự kiện lớn nhất trong năm của Google, diễn ra ngày 20 - 21/5 tại trụ sở ở Mountain View, California (Mỹ). Những nội dung nổi bật được trình bày tại sự kiện này là gì? Dưới đây là bản tổng hợp và tóm tắt do tui nhờ AI chatbot Gemini của Google làm dùm.
Mấy năm trước, trong những bài viết về chùa ở Việt Nam, tui tham khảo số lượng chùa (gọi chung là tự viện) ở Việt Nam như sau:
Số thống kê của Giáo hội Phật giáo Việt Nam được công bố trong Hội nghị thường niên Hội đồng Trị sự Trung ương các ngày 26 và 27-12-2003 được tổ chức tại Thiền viện Quảng Đức (TP. Hồ Chí Minh) là:
14.401 ngôi tự viện, bao gồm:
12.036 chùa Bắc tông
539 chùa Nam tông Việt và Nam tông Khmer
361 tịnh xá Khất sĩ
467 tịnh thất
998 niệm Phật đường
Tổ đình Bửu Long, ngôi chùa Nam tông lớn nhất ở TPHCM. Ảnh: Phạm Hoài Nhân
Vài ngày nữa là đến giỗ Má rồi. Những ngày này 18 năm trước Má đã đi xa. Hôm nay ngồi xem lại những hình ảnh, kỷ niệm ngày xưa chợt thấy lại một bài báo viết về Má từ 33 năm trước. Ngày đó Má 52 tuổi vẫn ngày ngày tảo tần ôm thúng xôi đi bán để lo cho cuộc sống gia đình...
