Bửu Quang tự, ngôi chùa Nam tông Kinh đầu tiên ở Việt Nam

Tui ghé thăm ngôi chùa Bửu Quang một cách vô tình, nhân dịp đi Gò Dưa viếng mộ Trịnh Công Sơn. Khi gần đến mộ nhạc sĩ họ Trịnh ở nghĩa trang chùa Quảng Bình, tui bỗng thấy một khuôn viên rộng lớn nhiều cây xanh, trong đó thấp thoáng bóng dáng ngôi chùa và các tượng Phật. Nơi đây mang dáng vẻ của một ngôi chùa Nam tông Khmer vốn thường xuất hiện ở miền Tây hơn là những ngôi chùa thường thấy ở Sài Gòn khiến tui tò mò bước vô xem cho biết.

Chánh diện chùa Bửu Quang. Ảnh: Phạm Hoài Nhân

Quả thật đây là một ngôi chùa Nam tông, nhưng là Nam tông Kinh chớ không phải Nam tông Khmer. Còn hơn vậy nữa, đây là ngôi chùa Nam tông đầu tiên của người Việt ở Việt Nam. Đó là chuyện tui biết được về sau khi tìm hiểu về chùa Bửu Quang.

Rừng cây ở chùa Bửu Quang. Ảnh: Phạm Hoài Nhân

Dưới đây là những tư liệu và hình ảnh về chùa Bửu Quang do tui tổng hợp từ các trang web của Phật giáo nguyên thủy như phatgiaonguyenthuy.com, theravada.vn... cùng những hình ảnh do tui chụp được.

 Lịch sử hình thành

Ngôi chùa được hình thành do lời hẹn ước của đôi bạn tâm giao là Đốc công Nguyễn Văn Hiểu và Bác sĩ Thú y Lê Văn Giảng khi có cùng chung một tâm nguyện phát triển đạo pháp Nguyên Thủy tại Việt Nam.

Khi biết bác sĩ Giảng có chí nguyện xuất gia, các ông Nguyễn Văn Hiểu, Nguyễn Văn Quyến và Văn Công Hương tìm được một khu đất rất thích hợp để xây chùa, địa điểm không xa mà cũng không gần thành thị, với khu rừng dầu rất yên tĩnh. Đất này của bà Cả và của ông Xã trưởng Bùi Ngươn Hứa, ông bà rộng lòng cho họ khai phá 3 hecta đất để xây chùa mà không cần phải trả tiền. Ông bà chỉ làm giấy bán đất với giá 1 đồng danh dự.

Hiện giờ ở chùa Bửu Quang vẫn còn rừng dầu. Ảnh: Phạm Hoài Nhân

Năm 1938, tại Gò Dưa, làng Tam Bình, Q. Thủ Đức, ông Hiểu cho xây cất một ngôi chùa lá và tám tịnh thất theo kiểu nhà sàn của người Cambodia để chư Tăng cư ngụ. Ngày Rằm tháng 10 năm 1938, làm lễ an vị Phật có Làng, Tổng, Quận và Ban Tịnh độ Thủ Đức tham dự. Đây là mốc lịch sử đánh dấu ngày thành lập chùa, ngôi chùa đầu tiên của hệ phái Nam tông Kinh.

Ngày 15/4/1940, lễ lạc thành và kiết giới sīmā được tổ chức có sự chứng minh của Phó Sãi Vương Campuchia, Hòa thượng Som Dach Choun Nath và 30 vị tỳ khưu Khmer tham dự. Sau đó, lễ trồng cây Bồ Đề do Quốc vương Campuchia hiến cúng.

Cột kiết giới Sima ở chùa Bửu Quang khá lạ mắt. Ảnh: Phatgiaonguyenthuy.com

Ngày 15/10/1940, bác sĩ Lê Văn Giảng xuất gia với Phó Tăng Vương Chunat tại chùa Unalom, Campuchia, pháp danh Hộ Tông, truyền bá Chánh pháp như đã nguyện. Ngài trụ trì chùa Bửu Quang từ năm 1940 đến năm 1944.

Kiến trúc

Chùa ban đầu chỉ là ngôi nhà lá đơn sơ cùng một số liêu thất kiểu nhà sàn. Ðến năm 1940, cụ Nguyễn Văn Hiểu phát tâm bán căn nhà riêng của mình, dùng phân nửa số tiền bán nhà để xây lại chùa Bửu Quang bằng ngói gạch theo lối kiến trúc rất đặc biệt, kết hợp và biến cách theo các loại kiến trúc Khmer, Tây và Tàu thành ra một loại kiến trúc rất Việt Nam. Ðồng thời, cụ cũng xây một tăng xá ba lầu bằng ngói gạch cho chư Tăng trú ngụ. Phân nửa số tiền còn lại, cụ dùng để mua đất làm ruộng, thâu huê lợi cho chùa. 

Tuy vậy, chùa Bửu Quang ngày nay không phải là kiến trúc thời của cụ Nguyễn Văn Hiểu xây dựng, vì năm 1947 chùa chiến tranh tàn phá.

Do cuộc biến chuyển thăng trầm của lịch sử, chùa được xây dựng và trùng tu nhiều lần nhưng vẫn giữ lại nét đơn sơ, mộc mạc của khu rừng dầu và những căn phòng ở có gác gỗ biệt lập, đơn giản. 

Chùa Bửu Quang ngày nay. Ảnh: Phạm Hoài Nhân

Như các ngôi chùa Nam tông khác, chùa Bửu Quang chỉ thờ một vị Phật Thích Ca. Trong khuôn viên chùa và trong chánh điện có nhiều tượng Đức Phật, bên cạnh đó có tượng thờ những vị thánh tăng có công lao to lớn với chùa và Phật giáo Nguyên thủy.

Tượng Phật Thích ca trong khuôn viên chùa. Ảnh: Phạm Hoài Nhân

Tượng đá Kim thân Phật tổ. 4 gương mặt Phật tổ hướng theo 4 phía khác nhau, gợi lên phong cách các tượng ở Angkor (Campuchia). Ảnh: hanhhuongviet.com

Tượng Phật ở chánh điện. Ảnh: Phatgiaonguyenthuy.com

Tượng thánh tăng Sivali. Ảnh: Phatgiaonguyenthuy.com

Tượng hòa thượng Hộ Tông. Ảnh: Phatgiaonguyenthuy.com

Bảo tháp và cây bồ đề phía trước chánh điện. Ảnh: Phatgiaonguyenthuy.com

Tháp thờ Đức Phật. Ảnh: Phatgiaonguyenthuy.com

Stupa (tháp thờ Xá lợi). Ảnh: Phatgiaonguyenthuy.com

Quảng trường Phật lộ thiên là nơi tổ chức các lễ lớn. Ảnh: Phatgiaonguyenthuy.com

Tui không phải Phật tử, ít khi lễ chùa, một buổi lang thang lạc bước đến đây tưởng đâu mình đã lạc tới Trà Vinh hay Sóc Trăng với những ngôi chùa Khmer trong rừng cây u tịch. Tìm hiểu thêm thì biết được những điều thú vị này, xin kể cho các bạn nghe vậy.

Cổng chùa Bửu Quang. Trên cổng ngoài tên Bửu Quang Tự còn có dòng chữ tiếng Pali Ratanaransiārāma", nghĩa là ngôi chùa ánh sáng của châu báu. Ảnh: Phạm Hoài Nhân

Phạm Hoài Nhân