Mập chù ù, mặt chù ụ

Bạn đã từng nói ai đó Mập chù ù chưa? Bảo đảm là không cần tra tự điển, con nít (Nam bộ) cũng hiểu và tưởng tượng ra ngay mập chù ù là sao, bởi vì mấy tiếng này nó tượng thanh và tượng hình quá mà! Tui xin lấy hình Obelix để minh họa (thay vì lấy hình người thiệt để khỏi... đụng chạm).

Nếu bây giờ lên giọng một chút ở âm sau để từ ù thành ụ thì ta có một từ rặt Nam bộ khác. Đó là chù ụ, thường đi với mặt để thành cái mặt chù ụ. Việt Nam tự điển của Lê văn Đức giải nghĩa chù ụ: chằm vằm, mặt xụ xuống ra vẻ giận dỗi; và giải nghĩa mặt chù ụ: Mặt xụ xuống, miệng ngậm lại, mắt đăm đăm, vẻ mặt người đang buồn hay đang giận. Tự điển từ ngữ Nam bộ của Huỳnh Công Tín: xụ mặt vì tức giận hoặc không vừa lòng. Tự điển phương ngữ Nam bộ của Bùi Thanh Kiên: sa sầm nét mặt xuống tỏ vẻ giận hờn hoặc không bằng lòng.

Những giải thích trên, tuy không cái nào có nhắc đến ý mập, nhưng đều cho ta thấy nét mặt phị ra vì quạu. Và chắc là nhiều bạn (miền Nam) hồi nhỏ đã từng bị người lớn quở: Coi cái mặt chù ụ một đống kìa!

Cái mặt chó bull cũng ra vẻ... chù ụ lắm!

Điều thú vị là chù ụ ngoài ý nghĩa là tính từ chỉ vẻ mặt còn là danh từ chỉ một loài vật thuộc họ cua, đó là con chù ụ.

Nghe cái tên này cứ tưởng giỡn, ai dè thiệt! Chù ụ là một loại động vật thuộc họ cua, thường có ở Trà Vinh, có hình dáng giống con ba khía nhưng thân hình cục mịch và chậm chạp hơn. Dân miền Tây vốn đơn giản, vui tính, có sao nói vậy, cho nên thấy con này tướng tá ù lì, cái bản mặt một đống thì kêu luôn nó là con chù ụ, khỏi nghĩ ngợi ra cái tên khác chi cho mệt!

Nghe nói chù ụ là đặc sản không đụng hàng của biển Ba Động, Trà Vinh - nhưng chắc là biển nơi khác cũng có, miễn là vùng biển bãi bồi (như Cà Mau, Bến Tre...). Chù ụ chế biến thành món ăn rất ngon, như chù ụ rang me chẳng hạn.

Tui chưa có dịp ăn chù ụ, chỉ có dịp thấy người ta bán nó khi đi qua phà Đại Ngãi (Sóc Trăng - Trà Vinh), như hình sau:

Mà đâu cần ăn, chỉ cần ngó mặt con chù ụ là vui rồi. Sao vui bạn biết không? Là thấy ít ra cái bản mặt mình cũng còn đẹp trai, yêu đời hơn cái bản mặt con chù ụ! Ha ha ha!

Phạm Hoài Nhân