Chùa Xà Tón ở Tri Tôn

Ở cách thành phố Long Xuyên khoảng trên 50 km, thuộc huyện Tri Tôn có một ngôi chùa Khmer nổi tiếng. Đây được xem là ngôi chùa Khmer tiêu biểu nhất, lớn nhất và xưa nhất ở An Giang. Tên chùa là Xvayton, viết là ស្វាយទង.

Toàn cảnh chùa Xà Tón. Ảnh Bùi thị Đào Nguyên trên Wikipedia

Nghe kể là hồi xưa nơi đây còn hoang vu rừng rậm, loài khỉ sống thành từng đàn kéo nhau mà đi. Người dân thấy vậy gọi tên vùng đất này là Xvayton, ngôi chùa chính xây dựng tại đây mang tên chùa Xvayton, nghĩa là khỉ kéo (tra trong Google dịch: ស្វា, xva: khỉ; វាយទង, veayton: kéo). Người Việt thấy chữ Xvayton khó đọc quá nên đọc thành Xà Tón cho gọn. Vậy là ta có chùa Xà Tón.

Chánh điện chùa Xà Tón. Ảnh Bùi thị Đào Nguyên trên Wikipedia

Đó là cách gọi của người bình dân, nhưng dễ đọc cho nên nó... trường tồn tới bây giờ, và khi tới Tri Tôn hỏi thăm chùa Xà Tón thì người ta biết liền, làm như Xà Tón là tên khai sanh của chùa vậy.

Nhưng như đã nêu trên, Xvayton không chỉ là tên ngôi chùa mà còn là tên vùng đất nữa. Địa danh hành chánh mà ghi là Xà Tón thì kỳ quá (mà chưa chắc chữ Nôm có từ Xà Tón), ghi tiếng Khmer thì các nhà quản lý của ta thấy không ổn. Vậy là các vị ấy phiên âm chữ Xvayton ra thành một từ Hán Việt cho nó lịch sự, đó là Tri Tôn - chính là tên thị trấn và huyện Tri Tôn hiện giờ.

Không biết địa danh Tri Tôn có từ bao giờ, chỉ biết là năm 1889 đã có quận Tri Tôn (lúc bấy giờ thuộc tỉnh Châu Đốc).

Tóm lại là: ស្វាយទង, Xvayton, Tri Tôn hay Xà Tón là như nhau. Vậy nên nếu bạn có đi Tri Tôn, thì cứ nói Tui đi Xà Tón!

Phạm Hoài Nhân