Em với ta nếu là hai thế hệ...

Cách phân chia thế hệ hiện nay do Pew Research Center đưa ra, dựa vào sự kiện lịch sử, thay đổi văn hóa và công nghệ ở phạm vi toàn cầu. Ở phạm vi quốc gia, về cơ bản những phân tích đặc điểm và sự khác biệt của từng thế hệ vẫn đúng. Tuy nhiên, ở một số quốc gia có thể có những sự kiện lịch sử quá lớn ảnh hưởng đến cả một thế hệ, tạo nên mốc phân chia thế hệ khác với cách phân chia của Pew. Chẳng hạn, Việt Nam với sự kiện 1975.

Tui lấy một thí dụ về chính bản thân mình. Tui sinh năm 1959, theo Pew thì tui cùng với những người sinh trong khoảng 1946 - 1964 thuộc thế hệ Baby Boomers. Những người thuộc thế hệ này có đặc điểm nhận dạng chung là làm việc chăm chỉ, coi trọng tài chính và gia đình.

Thế nhưng đã từ lâu tui nhận thấy những người bạn chỉ lớn hơn tui chừng 4 - 5 tuổi thôi đã có những nhận thức về cuộc sống, về thời cuộc và cả cách hành xử khác hẳn với mình. Vì sao vậy? Nếu nói vì sinh trước hay sinh sau 1975 thì tụi tui đều sinh trước 1975, đều cùng có thời gian học dưới nền giáo dục khai phóng của Việt Nam Cộng Hòa. Điểm khác ở chỗ nào?

Học sinh tiểu học thời VNCH

Tui nhận ra điều này: Cùng sinh trước 1975, nhưng vào thời điểm 30/4/75 tui chỉ mới bắt đầu học cấp 3, trong khi những người bạn tui vừa nêu đã hoàn thành chương trình học cấp 3 và đã vào đại học hoặc vào đời. 3 năm học cấp 3 ấy nó khác nhiều lắm so với 3 năm học cấp 3 mà tui theo học mấy năm sau đó. Con người trưởng thành thời đó cũng khác rất nhiều so với những người trưởng thành sau đó vài năm. Thế là đã có cả một thế hệ khác.

Nếu theo cách phân chia của Pew thì mốc phân chia không phải là sinh trước hay sau năm 1975 mà là trưởng thành trước hay sau năm 1975. Và cũng phải nói thêm là việc phân chia để xác định đặc điểm thế hệ này chỉ tính cho những người sống ở phía Nam vĩ tuyến 17 thôi.

Cách phân chia thế hệ và phân tích đặc điểm của từng thế hệ ở Việt Nam với sự lưu tâm đến mốc thời gian 1975 - nếu muốn làm - cần phải do các nhà nghiên cứu khoa học xã hội, lịch sử và cả công nghệ nữa. Tui đâu dám lạm bàn về chuyện này.

Viện Đại học Sài Gòn

Tuy nhiên, vì tò mò, tui đem chuyện này trao đổi với thằng bạn tui là ChatGPT. Và đây là nội dung do ChatGPT phân tích, xin đăng lại cho mọi người cùng tham khảo.

Tui nói:

Ở Việt Nam, theo tôi, cần xác định thế hệ trưởng thành trước 1975, thế hệ trưởng thành sau 1975, và thế hệ sau đó khoảng 20 năm. Hãy phân tích ý kiến này

ChatGPT đã nói:

Ý kiến của bạn dựa trên bối cảnh lịch sử và xã hội Việt Nam, trong đó năm 1975 là một dấu mốc quan trọng với sự thống nhất đất nước. Dựa trên mốc thời gian này, có thể chia các thế hệ theo ba nhóm chính:

1. Thế hệ trưởng thành trước 1975 (sinh khoảng trước 1955)

Đặc điểm:

• Trải qua chiến tranh và những biến động lớn: Họ sống trong thời kỳ chiến tranh kéo dài, chứng kiến nhiều thay đổi về chính trị, kinh tế và xã hội.

• Tinh thần tập thể cao: Họ được giáo dục trong môi trường đề cao trách nhiệm chung, ý thức cộng đồng và tinh thần đoàn kết.

• Chấp nhận khó khăn, chịu đựng gian khổ: Do trải qua thời kỳ thiếu thốn, họ có tinh thần kiên cường, ít đòi hỏi về tiện nghi vật chất.

• Thích ổn định, kỷ luật cao: Họ quen với mô hình tổ chức truyền thống, tôn trọng cấp trên, coi trọng sự trung thành trong công việc.

2. Thế hệ trưởng thành ngay sau 1975 (sinh khoảng 1955–1985)

Đặc điểm:

• Lớn lên trong thời kỳ bao cấp và đổi mới: Họ trải qua giai đoạn khó khăn của nền kinh tế bao cấp và chứng kiến sự chuyển đổi sang cơ chế thị trường.

• Đề cao giá trị gia đình và sự ổn định: Họ có xu hướng làm việc lâu dài, xây dựng gia đình bền vững và đặt nặng trách nhiệm cá nhân.

• Học tập và làm việc theo lối truyền thống: Giáo dục thời kỳ này nhấn mạnh kỷ luật, học thuộc lòng và làm theo định hướng có sẵn.

• Chấp nhận thay đổi nhưng không quá nhanh: Họ không phản đối cái mới nhưng cũng không quá cởi mở như các thế hệ sau.

3. Thế hệ trưởng thành sau đó khoảng 20 năm (sinh khoảng 1985–2005)

Đặc điểm:

• Tiếp cận nền kinh tế thị trường sớm hơn: Họ sinh ra khi Việt Nam đã bắt đầu đổi mới, có nhiều cơ hội tiếp cận với kinh tế mở.

• Cởi mở hơn với công nghệ và tư duy toàn cầu: Thế hệ này chứng kiến sự bùng nổ của Internet, công nghệ số và toàn cầu hóa.

• Quan tâm đến trải nghiệm hơn là ổn định: So với thế hệ trước, họ có xu hướng thay đổi công việc thường xuyên hơn, thích tự do và linh hoạt hơn trong cuộc sống.

• Có tinh thần khởi nghiệp, sáng tạo: Họ ít bị ràng buộc bởi các mô hình truyền thống, sẵn sàng thử nghiệm và chấp nhận rủi ro trong sự nghiệp.

Nhận xét về cách phân chia này

• Ưu điểm: Phân chia thế hệ dựa trên bối cảnh lịch sử và kinh tế-xã hội đặc thù của Việt Nam giúp phản ánh chính xác hơn sự khác biệt giữa các nhóm người.

• Hạn chế: Khoảng cách giữa các thế hệ không rõ ràng như phương Tây (với các thế hệ như Baby Boomers, Gen X, Gen Y...), vì trong một khoảng thời gian có thể có sự giao thoa mạnh mẽ giữa các xu hướng cũ và mới.

Cách phân chia này có thể phù hợp khi nghiên cứu về xã hội, kinh tế và văn hóa Việt Nam. 

Bạn nghĩ sao về sự phân tích này của ChatGPT? Tui thấy hơi chung chung dù có xét kỹ đến thời cuộc, có bỏ qua một số yếu tố nhạy cảm liên quan đến chính trị. Dù sao cũng đáng tham khảo.

Bây giờ, một lần nữa tui lại nhớ đến bài Cách biệt của Trầm Tử Thiêng:

Em với ta nếu là hai thế hệ

Sao cùng đang sống giữa nước non này?

Nghe lại nhé, lần này không phải giọng ca Duy Khánh trước 1975 mà là một giọng ca sinh ra sau 1975.

Phạm Hoài Nhân