Phạm Hoài Nhân: Chùa Hang trên triền núi Sam

28 thg 3, 2025

Chùa Hang trên triền núi Sam

Thông thường, hang là một chốn hoang vu, hẻo lánh, ít người lui tới. Bởi vậy, người muốn lánh đời đi tu thường tìm hang núi để ẩn mình. Cái hang nơi tu tập ấy dần dần hình thành nên một cái am, rồi chùa. Những chùa Hang ở khắp nước ta thường được hình thành như vậy.

Khung cảnh chùa Hang (Phước Điền tự) năm 2025. Ảnh: Mai Lĩnh

Câu chuyện hình thành chùa Hang ở núi Sam cũng diễn ra đúng như vậy.

Theo lời kể, khoảng gần 200 năm trước có một phụ nữ tên Lê thị Thơ (1818 - 1899), pháp danh Diệu Thiện vốn làm nghề may ở Chợ Lớn. Do hoàn cảnh gia đình éo le trắc trở nên bà bỏ nhà, lên chùa Tây An ở núi Sam để tu hành. Do Tây An cổ tự là một ngôi chùa lớn, nổi tiếng có nhiều người viếng thăm, lui tới nên sau một thời gian bà cảm thấy nơi đây không đạt được sự bình an, thanh tịnh.

Bà Thơ rời chùa Tây An, tìm một nơi khác tu hành. Rồi bà gặp được một hang đá hoang vu cách chùa Tây An khoảng hơn 1 km. Bà quyết định dựng am để làm nơi tu hành. Chùa Hang là một hang đá thiên nhiên, còn ngôi chánh điện, nhà hậu tổ và một số công trình khác do bà Thợ dựng lên bằng tre lá đơn sơ vào khoảng những năm 1840 – 1845. Đây là nguồn gốc của Chùa Hang ngày nay. Do bà Thơ là thợ may nên người dân còn gọi đây là chùa Bà Thơ hay chùa Bà Thợ.

Đến năm 1885, vì cảm mến đức độ của bà Thơ, ông phán Thông ở Châu Đốc và nhân dân vùng này đã tự nguyện quyên góp tiền của, xây dựng cho bà một ngôi chùa khang trang với nền lát gạch tàu, cột gỗ căm xe, lợp ngói móc. Sau đó, vào năm 1937, Chùa Hang (Phước Điền Tự) được tu bổ, nâng cấp lần thứ hai bởi Hòa thượng Thích Huệ Thiện.

Chùa Hang năm 1989. Ảnh: Võ văn Tường

Gắn với chùa Hang, còn lưu truyền câu chuyện về đôi rắn thần. Ngày xưa ngay bên am tu có một hang núi rất sâu, bên trong là đôi mãng xà to lớn sinh sống. Từ khi bà Thơ đến đây xây am tu hành, đôi mãng xà đã không còn hung tợn, bắt thú vật hay hại người nữa. Thay vào đó, chúng thường bò đến am, nằm im lìm bên bà Thơ để lắng nghe kinh kệ. Dần dần, đôi mãng xà này được bà cảm hóa, chúng ăn đồ chay, đánh đuổi thú dữ, bảo vệ nơi tu hành của bà Thơ. Rồi bà và đôi mãng xà ngày càng gắn bó, bà còn đặt tên cho chúng là Thanh Xà và Bạch Xà. Sau khi bà Thơ qua đời, đôi mãng xà cũng biến mất, về sau không ai còn nhìn thấy chúng một lần nào nữa.

Như đã kể ở trên, chùa Hang được khởi tạo từ giữa thế kỷ 19, xây dựnglại từ 1885, trùng tu năm 1937, nhưng thật ra mãi cho đến những năm 1990 chùa cũng chỉ là ngôi chùa tương đối khang trang, được khách thập phương đến viếng vì câu chuyện linh thiêng và khung cảnh núi non hùng vĩ chớ không phải vì hoành tráng như hiện giờ.

Chùa Hang năm 1989. Ảnh: Võ văn Tường

Phải đến sau năm 2000, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của du lịch (chùa Hang nằm kế bên 3 di tích nổi tiếng là Miếu Bà Chúa Xứ, Tây An cổ tự và Lăng Thoại Ngọc Hầu), chùa Hang được đầu tư quy mô lớn để đạt được như hiện nay.

Chùa Hang năm 2003. Ảnh: Võ văn Tường

Từ miếu Bà Chúa Xứ, ta có thể đi xe hơi tới cổng chùa Hang theo Đường vòng núi Sam và Tân Lộ Kiều Lương, khoảng cách 1,5 km. Gởi xe ở đây và đi dần dần lên theo khoảng 300 bậc thang. Đi một lèo thì hơi mệt, nhưng vừa đi vừa tham quan và ngắm cảnh thì không sao.

Chùa được xây dựng men theo vách núi. Từng bậc lên tầng trên được xây dựng công phu, đẹp mắt nên lên không đến nổi mệt. Ảnh: Phạm Hoài Nhân

Hiện nay chùa Hang nằm ở độ cao 300 m trên triền núi Sam. Đến đây có thể phóng tầm mắt ngắm khung cảnh đồng lúa dưới chân núi, vãn cảnh chùa rất trang nghiêm với thiết kế đẹp mắt, lại nghe kể những huyền thoại về ngôi chùa. Đặc biệt là có thể đi vào trong hang núi, nơi ấy ngày nay có trùng tu phần nào cho khách du lịch dễ đi, có bài trí nhiều phòng thờ, tượng Phật tạo nên nét trang nghiêm mà huyền bí.

Tóm lại chùa Hang là một điểm du lịch hội đủ rất nhiều yếu tố thu hút khách thập phương. Đó là chưa kể chùa chỉ cách các điểm du lịch nổi tiếng như Miếu Bà Chúa Xứ, Tây An cổ tự, Lăng Thoại Ngọc Hầu có 5 phút đi xe.

Sơ đồ chùa Hang. Ảnh: Phạm Hoài Nhân

Theo sơ đồ chùa Hang trong hình trên, ta thấy chùa có đến 44 hạng mục công trình, tính từ cổng chùa lên trên. Nếu có thời gian bạn có thể đi hết 44 hạng mục này cũng được, bằng không chỉ đến những hạng mục chính thôi.

Nhớ là đừng bỏ qua hang đá, theo sơ đồ trên là hạng mục số 22, vì đây có thể coi như trái tim của chùa Hang. Ngoài ra khi đến mỗi tầng, nhớ ra triền núi ngắm cảnh, rất đẹp.