GIF phải chết! GIF vạn tuế!

5/11/1999: "Ngày thiêu hủy tất cả ảnh GIF" - GIF phải chết!

Ngày 5/11/1999 được chọn là "Ngày thiêu hủy tất cả ảnh GIF" (Burn All GIFs). Có cả một website cho cuộc vận động này, và cho đến giờ website vẫn còn tồn tại sau 21 năm. Bạn có thể truy cập nó tại: https://burnallgifs.org/archives/. Kế hoạch của cuộc vận động được trình bày rõ ràng như tên của nó: "Vào Ngày thiêu hủy tất cả ảnh GIF, mọi người dùng GIF sẽ tập trung tại Unisys và đốt cháy tất cả các file GIF của họ". Cùng với đó là màn trình diễn các file ảnh anti-GIF thật sắc sảo, chính là các file ảnh PNG đáng tự hào.

Mặc dù việc việc đốt cháy file rõ ràng là trò đùa, nhưng sự tức giận là có thật và sứ mệnh nghiêm túc là: giải phóng web khỏi tai họa của GIF một lần và mãi mãi.

Tại sao GIF lại bị thù hận như vậy? Và sau cuộc lật đổ này GIF có qua đời không? Ta thử tìm hiểu một chút nhe.

Ảnh GIF là gì?

Các file hình ảnh dùng trên máy tính thuở ban đầu được ghi theo dạng từng điểm ảnh, gọi là bitmap, và gọi tắt là định dạng BMP. Kích thước các file BMP rất lớn. Năm 1987, công ty CompuServe cho ra đời một định dạng mới đặt tên là GIF – viết tắt từ Graphic Interchange Format (Định dạng trao đổi đồ họa). Định dạng này vẫn ghi từng điểm ảnh, nhưng sử dụng giải thuật nén LZW, nhờ đó kích thước file ảnh giảm đi rất nhiều. Ở thời điểm GIF ra đời, ảnh kỹ thuật số chỉ đạt tối đa là 256 màu (dùng 8 bit dữ liệu để ghi nhận một pixel - điểm ảnh), do vậy định dạng GIF được tạo theo bảng màu này.

Một đặc điểm của định dạng GIF là một file ảnh có thể lưu nhiều ảnh và khi hiện lên sẽ hiện lần lượt từng ảnh giống như ta lật từng trang sách và có cảm giác như hình ảnh chuyển động. Những hình ảnh này xuất hiện theo vòng lặp, hết ảnh cuối thì quay về ảnh đầu. Không được mượt mà như file video nhưng file ảnh động này thuận tiện hơn nhiều vì không cần thêm bất cứ ứng dụng nào để chạy. 

Với định dạng GIF, người ta có thể tạo ra các hoạt hình đơn giản

hoặc dài hơn một chút như thế này

Hay cả một bức tranh phong cảnh, trông như một đoạn phim ngắn

Một đặc điểm nhỏ của GIF là trong 256 màu có thể có một màu được đặt là trong suốt, nhờ đó khi đặt một ảnh GIF lên trên ảnh khác hay văn bản thì tại những vị trí trong suốt ở ảnh GIF phần ảnh hay văn bản phía dưới vẫn hiện ra. 

Minh họa về màu trong suốt: ảnh bên trái bên ngoài chú chim là màu trắng, khi ghép với ảnh khu rừng thì vùng trắng che mất cảnh rừng, ảnh bên phải bên ngoài chú chim là trong suốt nên cảnh rừng vẫn hiện ra 

GIF ra đời trước World Wide Web. 5 năm sau khi WWW có bức ảnh đầu tiên thì đó chính là một file GIF. Đó là lựa chọn hợp lý duy nhất vì tốc độ đường truyền khi đó rất chậm và kích thước file GIF là nhỏ đáng kể giúp nó được tải lên nhanh chóng.

Về sau, khi công nghệ thông tin phát triển, các ảnh kỹ thuật số đạt 64.000 màu (dùng 16 bit để ghi nhận 1 điểm ảnh) rồi 16 triệu màu (dùng 24 bit để ghi nhận 1 điểm ảnh) giúp màu sắc trung thực hơn. Định dạng GIF với 256 màu không còn phù hợp nữa. Tuy nhiên các ảnh 16 triệu màu có kích thước quá lớn khiến cho dù có nén file đi nữa nó vẫn còn là file quá nặng nề. Người ta đưa ra chuẩn nén JPEG. Theo phương pháp nén này file ảnh có thể nén nhỏ xuống vài chục lần so với file gốc, nhưng bù lại là chất lượng ảnh suy giảm vì có nhiều điểm trên ảnh bị chấp nhận làm nhòe màu để tăng độ nén. Hiện nay hầu hết các máy ảnh kỹ thuật số, điện thoại thông minh đều sử dụng ảnh 16 triệu màu lưu dưới dạng nén JPEG với file có phần đuôi là .JPG.

Như đã thấy ở trên, GIF ra đời ở thời buổi sơ khai của máy tính, thậm chí khi đó web chưa ra đời, vì thế kỹ thuật của nó còn lạc hậu. Do đó, ngoài JPEG là định dạng nén cao nhưng làm thất thoát dữ liệu, người ta tìm cách tạo ra định dạng khác để thay thế GIF. File ảnh với định dạng PNG (Portable Network Graphic) đáp ứng điều đó, và chấp nhận file tới 16 triệu màu. PNG ra đời năm 1996 và vài năm sau đó những người ủng hộ định dạng này tuyên bố khai tử GIF, tiêu biểu là phong trào Burn All GIFs như ta thấy ở trên.

GIF có chết không? GIF vạn tuế!

Từ ngày người ta tuyên bố khai tử GIF đến nay đã hơn hai mươi năm, GIF vẫn tồn tại và giữ vai trò thống trị trên web, nhất là đối với ảnh động, bởi vì ngoài GIF ra hiện nay không có định dạng file ảnh nào hỗ trợ ảnh động tốt cả!

Có lẽ ai trong chúng ta cũng đã từng xem qua ảnh GIF, hoặc hơn thế nữa, tạo ra ảnh GIF, bởi vì GIF là một định dạng ảnh rất thông dụng trên web. Trên Facebook và Messenger, ngoài việc nhập tin nhắn, status, comment bằng văn bản bình thường, đính kèm ảnh… còn có một nút GIF để bạn nhập ảnh GIF động – tức là ảnh GIF dạng hoạt hình. Nhiều ứng dụng khác (như Instagram, Twitter...) cũng cho phép nhúng ảnh GIF như vậy.

Trên Facebook, khi bạn chọn đối tượng đưa vào (status, comment...) là file GIFs thì ứng dụng này cho phép bạn chọn lựa file theo nội dung bạn đề xuất.

Trên Facebook, khi chọn GIF bạn sẽ được giới thiệu cả một thư viện ảnh GIF động đồ sộ phân loại theo nội dung mà bạn muốn đưa vào. Đó là thư viện ảnh GIPHY do giphy.com cung cấp, Facebook liên kết với GIPHY để phục vụ người dùng. Người dùng Facebook xài ảnh GIF nhiều đến nổi Facebook khoái quá, mua đứt luôn GIPHY từ tháng 5/2020.

Như vậy, sau khi bị khai tử hơn 20 năm, GIF vẫn... chưa chịu chết, mà hình như còn sống mạnh, sống dai hơn nữa. Đây là một hiện tượng khá quái gở trong làng công nghệ. Một công nghệ quá cũ, quá lạc hậu vì đã ra đời từ thuở... chưa bình mình của Internet và đã từng bị khai tử mà đến giờ vẫn... sống phây phây. Chúng ta còn chần chờ gì nữa mà không tung hô:

GIF VẠN TUẾ, VẠN VẠN TUẾ!

Phạm Hoài Nhân