Núi ở An Giang - Bảy Núi là bảy núi nào?

Trước khi tìm hiểu Bảy Núi là 7 núi nào, ta hãy cùng tìm hiểu tình trạng núi non ở An Giang nghen. Tui đọc dùm các bạn trong Địa chí An Giang (2013) như vầy nè.

Đồi núi ở An Giang

Đồi núi ở An Giang gồm nhiều đỉnh có hình dạng, độ cao và độ dốc khác nhau, phân bố theo vành đai cánh cung kéo dài gần 100 km; khởi đầu từ xã Phú Hữu, huyện An Phú, qua xã Vĩnh Tế, phường Núi Sam, thị xã Châu Đốc, bao trùm lên gần hết diện tích hai huyện Tịnh Biên và Tri Tôn, về tận xã Vọng Thê, thị trấn Óc Eo và Vọng Đông rồi dừng lại ở thị trấn Núi Sập của huyện Thoại Sơn.

Núi Cấm. Ảnh: Phạm Hoài Nhân

Đứng trên góc độ địa hình, có thể chia đồi núi An Giang thành 2 dạng chính:

- Dạng núi cao và dốc: Núi cao và dốc được hình thành trong các thời kỳ tạo sơn mãnh liệt, do đó hình dạng của chúng thường là cao, có độ dốc lớn trên 25°. Do đó tạo điều kiện cho nước mưa tập trung nhanh dồn vào các khe rãnh rồi chảy xuống chân núi với tốc độ ngày càng gia tăng, hình thành các trận lũ quét. Dưới tác động của dòng chảy đó, dần dần các khe rãnh bị đào khoét sâu, mở rộng và kéo dài từ đỉnh núi cao chạy ngoằn ngoèo xuống chân núi và đổ nước vào các cánh đồng nghiêng ven núi. Ở An Giang, phần nhiều các núi lớn có độ dốc và độ cao vượt trội như núi Cấm, núi Cô Tô, núi Dài .... đều thuộc dạng này.

- Dạng núi thấp và thoải: Núi thấp và thoải được hình thành từ các thành tạo trầm tích và phun trào  có độ dốc nhỏ dưới 15°, độ cao thấp và ít khe suối, thậm chí một số núi có lớp thành tạo bề mặt phần lớn là đất. Ở An Giang, phần lớn các núi thấp nằm liền hoặc gần kề các núi lớn như núi Nam Qui, Sà Lon, núi Đất... đều thuộc dạng này.

Núi Cô Tô. Ảnh: Phạm Hoài Nhân

Từ đồi Tà Pạ nhìn qua núi Cô Tô. Ảnh: Phạm Hoài Nhân

Về độ cao núi, xuất phát từ khoa học địa lý cho rằng các núi nổi trên mặt đất có độ cao khác nhau là phần nổi của các cụm núi lớn chìm ngầm trong lòng đất. Mặt khác, để dễ tra cứu và tìm kiếm ngoài thực địa và nhất là để tiện phân tích độ cao núi một cách hệ thống và cô đúc, có thể căn cứ vào phân bố các núi nổi trên mặt bằng, chọn một số núi cao lớn làm trung tâm và gắn các núi thấp nhỏ gần kề thành từng khối. Với cách làm này, đồi núi ở An Giang được phân chia thành 6 cụm và 2 núi độc lập như sau:

Cụm núi Sập: có 4 núi là núi Sập, núi Nhỏ, núi Bà và núi Cậu đều thuộc địa bàn huyện Thoại Sơn. Núi Sập to lớn hơn có độ cao là 85 m với chu vi là 3.800 m.

Cụm núi Ba Thê: có 5 núi nằm trên địa bàn huyện Thoại Sơn là Ba Thê, núi Nhỏ, núi Tượng, núi Trọi và núi Chóc. Núi Ba Thê lớn nhất, cao 221 m và chu vi khoảng 4.220 m.

Núi Nổi: nằm độc lập thuộc thị xã Tân Châu với độ cao 10 m và chu vi khoảng 320 m.

Núi Sam: đứng độc lập thuộc thị xã Châu Đốc có độ cao 228 m và chu vi khoảng 5.200 m.

Trên núi Ba Thê. Ảnh: Phạm Hoài Nhân

Cụm núi Phú Cường: có 13 núi nằm trên địa bàn huyện Tịnh Biên là Phú Cường, núi Dài năm giếng (Dài nhỏ), núi Két, núi Rô, Trà Sư, Bà Vải, Đất Lớn, Bà Đắt, núi Cậu, Đất Nhỏ, Mo Tấu, núi Chùa và Tà Nung. Cao nhất là núi Phú Cường 282 m với chu vi khoảng 9.500 m.

Cụm núi Cấm: có 7 núi nằm giáp trên địa bàn hai huyện Tri Tôn và Tịnh Biên, đó là núi Cấm, Bà Đội, Nam Qui, Bà Khẹt, Tà Lọt, Ba Xoài và Cà Lanh. Núi Cấm cao nhất tới 705 m có chu vi 28.600 m.

Cụm núi Dài: thuộc huyện Tri Tôn, có 4 núi là núi Dài, núi Tượng, núi Nước và núi Sà Lon. Núi Dài cao nhất tới 554 m và chu vi là 21.625 m .

Cụm núi Cô Tô: có 2 núi là Cô Tô và Tà Pạ, cả hai đều thuộc địa bàn huyện Tri Tôn. Cô Tô là núi cao nhất tới 614 m với chu vi 14.375 m.

Bệ đá sa thạch ở đỉnh núi Sam, nơi ngự tượng Bà Chúa Xứ trước kia. Ảnh: Phạm Hoài Nhân

Từ đỉnh núi Sam nhìn xuống (vị trí bệ tượng Bà Chúa Xứ). Ảnh: Phạm Tường Nhân

Ngoài đặc điểm trong mỗi cụm núi độc lập rời rạc, còn thấy ngay mỗi núi lại có nhiều đỉnh với độ cao thấp khác nhau. Núi Cấm là núi lớn nhất có tới 6 đỉnh với độ cao từ 142 m đến 705 m, núi Dài là núi lớn thứ hai có 8 đỉnh (134 m đến 554 m), tiếp đó là núi Dài năm giếng có 5 đỉnh (148 m đến 265 m), núi Phú Cường có 5 đỉnh (153 m đến 282 m), núi Nam Qui có 3 đỉnh (172 m đến 213 m), núi Tượng có 2 đỉnh (100 m đến 145 m) và núi Két có 2 đỉnh (112 m đến 266 m). Các cụm núi Cấm, núi Dài, Phú Cường và Cô Tô liên kết thành một mạch núi liên tục trải dài 35 km và rộng 17 km với diện tích gần 600 km2.

BẢNG TỔNG HỢP NÚI Ở AN GIANG

STT	Tên núi - Tên chữ	Độ cao (m)	Chu vi (m)	Tại xã	Huyện
	Cụm núi: Núi Sập
1	Núi Sập - Thoại Sơn	85	3.800	Núi Sập	Thoại Sơn
2	Núi Nhỏ	76	2.200	Núi Sập	Thoại Sơn
3	Núi Bà	55	280	Núi Sập	Thoại Sơn
4	Núi Cậu	34	240	Núi Sập	Thoại Sơn
	Cụm núi: Ba Thê
5	Ba Thê	221	4.220	Vọng Thê	Thoại Sơn
6	Núi Nhỏ	63	700	Vọng Thê	Thoại Sơn
7	Núi Tượng	60	970	Vọng Thê	Thoại Sơn
8	Núi Trọi	21	400	Vọng Thê	Thoại Sơn
9	Núi Chóc	19	550	Vọng Thê	Thoại Sơn
	Núi độc lập: Núi Nổi
10	Núi Nổi	10	320	Tân Thạnh	TX Tân Châu
	Núi độc lập: Núi Sam
11	Núi Sam - Học Lãnh Sơn	228	5.200	Vĩnh Tế	TX Châu Đốc
	Cụm núi: Phú Cường
12	Phú Cường - Bạch Hổ Sơn	282	9.500	An Nông	Tịnh Biên
13	Núi Dài - Ngũ Hồ Sơn	265	8.751	An Phú	Tịnh Biên
14	Núi Két - Anh Vũ Sơn	266	5.250	Thới Sơn	Tịnh Biên
15	Núi Rô	149	2.250	An Cư	Tịnh Biên
16	Núi Trà Sư - Kỳ Lân Sơn	146	1.750	Nhà Bàn	Tịnh Biên
17	Bà Vãi	146	1.400	Nhơn Hưng	Tịnh Biên
18	Đất Lớn	120	2.120	Nhơn Hưng	Tịnh Biên
19	Núi Bà Đắt	103	1.075	Văn Giáo	Tịnh Biên
20	Núi Cậu	100	1.900	Xuân Tô	Tịnh Biên
21	Đất Nhỏ	80	450	Nhơn Hưng	Tịnh Biên
22	Mo Tấu	80	270	Nhơn Hưng	Tịnh Biên
23	Núi Chùa	60	380	Nhơn Hưng	Tịnh Biên
24	Tà Nung	59	1.450	Xuân Tô	Tịnh Biên
	Cụm núi: Núi Cấm
25	Núi Cấm - Thiên Cấm Sơn	705	28.600	An Hảo	Tịnh Biên
26	Bà Đội Om	261	6.075	Tân Lợi	Tịnh Biên
27	Nam Qui	213	8.875	Châu Lăng	Tri Tôn
28	Bà Khẹt	129	1.380	Chi Lăng	Tịnh Biên
29	Núi Tà Lọt	69	870	Châu Lăng	Tri Tôn
30	Ba Xoài	58	550	An Cư	Tịnh Biên
31	Cà Lanh	41	1.225	An Hảo	Tịnh Biên
	Cụm núi: Núi Dài
32	Núi Dài - Ngọa Long Sơn	554	21.625	Lê Tri	Tri Tôn
33	Núi Tượng - Liên Hoa Sơn	145	3.825	Ba Chúc	Tri Tôn
34	Núi Sà Lon	102	2.325	Lương Phi	Tri Tôn
35	Núi Nước - Thủy Đài Sơn	54	1.070	Ba Chúc	Tri Tôn
	Cụm núi: Cô Tô
36	Núi Cô Tô - Phụng Hoàng Sơn	614	14.375	Cô Tô	Tri Tôn
37	Núi Tà Pạ	102	10.225	An Tức	Tri Tôn

Dữ liệu: Địa chí An Giang (2013). Lập bảng: Phạm Hoài Nhân

Thất Sơn là 7 núi nào?

Như vậy, trong 37 núi kể trên, 7 núi nào là Thất Sơn?

Chắc là không phải tính theo chiều cao rồi, vì lẽ ông bà ta ngày xưa đâu đo được chính xác chiều cao núi. Mà thật ra, nếu tính theo chiều cao vượt trội (trên 500 m) thì chỉ có 3 núi thôi, còn nếu tính thêm mức cao cỡ 200 met trở lên thì... tới 10 núi. Tính theo cụm núi và núi độc lập thì là 8.

Nhà nghiên cứu Nguyễn Kim Nương, trong bài Câu chuyện Thất Sơn đăng trên Nghiên cứu Sử địa An Giang dẫn rằng: Trong các tài liệu xưa thì Đại Nam nhất thống chí có kể tên Thất Sơn (Phần Núi sông của tỉnh An Giang trong ĐNNTC - quyển 30). Ác một nỗi, tên ghi trong đó là tên hồi xưa, mà bây giờ người ta lại không biết nó tương ứng với những núi nào. Căn cứ theo những mô tả ngắn gọn của ĐNNTC cùng với các bản đồ cổ mà đoán và ghi nhận lại 7 núi như sau:

1. Tượng Sơn, đoán là Núi Sam (số 11 trong danh sách)

2. Tô Sơn, đoán là Núi Cô Tô (36)

3. Cấm Sơn, đoán là Núi Cấm (25)

4. Ốc Nhẫm, đoán là Núi Bà Đội Om (26)

5. Nam Vi, đoán là Núi Nam Qui (27)

6. Tà Biệt, đoán là Núi Phú Cường (12)

7. Nhân Hòa, đoán là Núi Dài (32)

Nhưng dân gian đâu có đọc Đại Nam nhất thống chí, họ chỉ kể tên Thất Sơn theo lời ông bà truyền lại hoặc theo truyền miệng từ người này sang người kia. Mà những lời truyền miệng ấy tam sao thất bản, nên bây giờ ta có những bản danh sách Thất Sơn, không bản nào giống bản nào.

Một góc Khu Du lịch Lâm viên Núi Cấm, nhìn từ tháp chùa Vạn Linh. Ảnh: Phạm Hoài Nhân, 2010

Trong Thất Sơn mầu nhiệm, học giả Nguyễn văn Hầu cũng căn cứ theo nhiều nguồn để dẫn ra nhiều danh sách khác nhau, và cuối cùng tóm lại một danh sách mà ông cho là hợp lý như sau:

1. Núi Trà Sư (16)

2. Núi Két (14)

3. Núi Bà Đội Om (26)

4. Núi Cấm (25)

5. Núi Dài (32)

6. Núi Tượng (33)

7. Núi Cô Tô (36)

Năm 1984, tác giả Trần Thanh Phương trong sách Những trang sử về An Giang, kể tên 7 núi là:

1. Núi Cấm (25)

2. Núi Dài - Ngũ Hồ Sơn (13)

3. Núi Cô Tô (36)

4. Núi Dài - Ngọa Long Sơn (32)

5. Núi Tượng (33)

6. Núi Két (14)

7. Núi Nước (35)

Theo tác giả Nguyễn Kim Nương, danh sách do Trần Thanh Phương đưa ra trùng với danh sách 7 núi được lưu truyền nhiều nhất trong dân gian ở An Giang. Có lẽ ông đã tham khảo người dân địa phương để đưa ra danh sách này. Và có lẽ chính do đó hiện nay bảng danh sách 7 núi do Trần Thanh Phương đưa ra được công nhận rộng rãi nhất.

So sánh 3 bảng, ta thấy dù Thất Sơn có gồm 7 núi nào đi nữa, trong danh sách đó chắc chắn phải có Núi Cấm - Thiên Cấm Sơn. Hai núi còn lại cũng có tên trong cả 3 bảng là núi Cô Tô - Phụng Hoàng Sơn và núi Dài - Ngọa Long Sơn.

Đi cáp treo lên núi Cấm. Ảnh: Phạm Hoài Nhân

Thành ra bây giờ nếu bạn muốn khám phá Thất Sơn huyền bí, Thất Sơn mầu nhiệm mà không có thời gian, mà tuổi già sức yếu leo núi không nổi thì... chỉ cần lên một núi Cấm là đủ rồi! Đó là núi cao nhất, nổi tiếng nhất, linh thiêng nhất, tiêu biểu nhất trong Thất Sơn. Và quan trọng hơn cả là trong Thất Sơn, đây là ngọn duy nhất... có cáp treo lên núi, khỏi phải leo, chỉ... tốn tiền mua vé thôi. 

Phạm Hoài Nhân