Cái nhà là nhà của ta

Những đứa con nít sống ở miền Nam khoảng thập niên 1960 chắc đứa nào cũng biết bài hát Cái nhà là nhà của ta. Như tui chẳng hạn, tui nhớ là mình được dạy hát bài này hồi học... Mẫu giáo (khoảng 1963 - 1964)!

Cái nhà là nhà của ta

Công khó cha ông lập ra

Cháu con ta gìn giữ lấy

Muôn năm với nước non nhà.

Cái nhà là nhà của ta!

Nhà cổ Ba Đức ở Đông Hòa Hiệp, Cái Bè. Ảnh: Phạm Hoài Nhân

Có khi hát trại ra thành

Cái nhà là nhà của ta

Ông cố, ông sơ làm ra...

Hát quen tới mức tưởng như đây là một bài đồng dao, không biết ai là tác giả.

Rất nhiều năm sau này, khi đã là ông già tui mới biết đây không phải bài đồng dao mà là bài hát được sáng tác cho thiếu nhi và hướng đạo sinh. Tác giả bài hát là linh mục Nguyễn văn Thích, Tổng tuyên úy Hướng đạo toàn quốc.

Linh mục Giuse Maria Nguyễn văn Thích (1891–1978). Ảnh: Tổng giáo phận Huế

Linh mục Giuse Maria Nguyễn văn Thích (1891–1978) là một bậc chân tu Công giáo lỗi lạc. Tiểu sử của ông có thể được tìm thấy rất phong phú trên các website công giáo. Ở đây tui chỉ xin tóm tắt một số nét chính rút ra từ các website ấy.

Nguyễn Văn Thích chào đời ngày 22/9/1891, tại Phủ lỵ An Nhơn, tỉnh Bình Định. Cha là cụ Nguyễn Văn Mại (1858–1945) đỗ thủ khoa thi Hương, rồi phó bảng khoa Kỷ Sửu (1889) Thừa Thiên, được bổ dụng Tri phủ An Nhơn (Bình Định), làm quan đến chức Thượng thư. Mẹ là bà Thân Thị Vỹ (1862–1946), họ Thân Trọng, ở làng Nguyệt Biều, huyện Hương Thủy, tỉnh Thừa Thiên Huế, một dòng họ danh tiếng với các bậc khoa bảng như Cụ Thân Trọng Huề, Thượng thư dưới triều Đồng Khánh, Khải Định.

Ông được thụ phong linh mục ngày 18/12/1926.

Ông được đánh giá là một nhà giáo xuất chúng, một nhà thơ/nhà báo lỗi lạc, một họa sĩ và nhạc sĩ thời danh và là một linh mục tuyên úy hướng đạo sinh tận tụy. Đoạn sau trích từ thông tin của Tổng giáo phận Huế

Một nhà giáo xuất chúng

Linh mục Nguyễn Văn Thích là một nhà giáo từ khi còn tuổi đôi mươi cho đến lúc ngoài 80. Ngài đã dạy tiểu học ở Khánh Hòa, rồi Huế (1911–1917), Dòng Thánh Tâm Huế (1927–1933), trường Providence Huế (1933–1937), Tiểu chủng viện An Ninh Quảng Trị (1937-1942), Tuyên úy trường Pellerin lần I và giáo sư Trung Học Khải Định (nay là Quốc Học) (1942–1946). 30-4-1946: quản xứ Kim Long, Huế. giáo sư Quốc Học và các trường tư thục Công Giáo Huế (1950–1958).

Từ 1958, cha dạy Đại Học Đà Lạt, Huế, Saigon. 1959–1970: Tuyên úy trường Pellerin lần II. Từ năm 1959, cha dạy Hán văn và Triết Đông tại Viện Hán Học Huế. Năm 1963, cha mở một nhà trẻ ở Việt Nam (có lẽ là nhà trẻ đầu tiên ở đây), với tên gọi là Hương Linh, trong khuôn viên trường Bình Linh (Pellerin). Ngoài ra, cha cũng rất quan tâm đến việc giáo dục thanh thiếu nữ.

Trường Pellerin Huế, tức trường Bình Linh. Ảnh: AAVH

Một nhà thơ, một nhà báo lỗi lạc

Linh mục Nguyễn Văn Thích đã sáng tác thi ca, được sưu tập trong “Sảng Đình Thi tập”, gồm 153 bài thơ Việt văn, Hán văn và Pháp văn. Thơ của cha rất đa dạng, từ những câu vè 4 chữ, những câu thơ lục bát, tứ tuyệt và thơ Đường, đến những bài Thánh ca, Thánh thi ca tụng Đức Mẹ. Biệt hiệu Sảng Đình của cha. Sảng: là sáng, đẹp. Đình: đền thờ. Sảng Đình: có thể hiểu là ánh sáng đẹp của Nhà Thờ.

Cha còn là sáng lập viên tuần báo “Vì Chúa”, xuất bản từ 1936, với tam ngữ Việt-Hán-Pháp, với nhiều cộng tác viên như cụ Ưng Trình, cụ Phan Bội Châu, cụ Huỳnh Thúc Kháng, Đức Cha Hồ Ngọc Cẩn… Ngoài ra, cha còn cộng tác với báo “Nguồn Sống”, tạp chí Đại Học Huế, hay “Cổ Học Quí San”…

Họa sĩ và nhạc sĩ thời danh

Cha Thích có biệt tài về cổ họa. Một vài bức họa trong báo Vì Chúa, được in lại trong Sảng Đình Thi Tập, như bức “Thác Lớn Bạch Mã” rất tinh vi điêu luyện, bức tự họa “Trầm ngâm chiếc bóng dựa bên tường”, các bức “Đức Từ Mẫu” (Mater Misericordiae: Tòa Tổng Giám Mục Huế hiện còn trưng bày bức họa này), “Chân dung Thánh Gioan Vi-a-nê”, “Thánh Têrêxa Hài Đồng Giêsu”...

Về âm nhạc, cha Thích sử dụng thành thạo các nhạc khí dân tộc như đàn nhị, đàn cò, đàn nguyệt, đàn bầu, đàn tì bà… kể cả các nhạc cụ Tây phương.

Về thánh ca, bài “Linh hồn tôi ngợi khen Chúa” (Magnificat) hiện vẫn còn được dùng hát trong phụng vụ; bài “Lạy Đức Mẹ La Vang” không mấy ai không biết; ...

Linh mục tuyên úy Hướng đạo sinh

Từ 1941, cha sinh hoạt với Hướng đạo ở Huế, đến năm 1949, Bản quyền giáo phận Huế bổ nhiệm ngài làm Tuyên úy Hướng đạo Công Giáo Huế. Vào giữa năm 1953, ngài làm Tổng Tuyên úy Hướng đạo Toàn quốc. Ngài đã đóng vai trò tích cực và uyển chuyển giữa nhiều khuynh hướng khác nhau của các Huynh trưởng và Tuyên úy ba miền Trung, Nam, Bắc.

Sinh hoạt phong trào Hướng Đạo tại Đại Chủng Viện Huế. Ảnh: TGP Huế

Sáu, bảy chục năm qua, bài hát Cái nhà là nhà của ta vẫn còn được nhớ đến rải rác đây đó. Tìm trên mạng, ta có thể thấy lời bài hát rất dài như sau:

Cái nhà là nhà của ta

Công khó ông cha lập ra

Cháu con phải gìn giữ lấy

Muôn năm với nước non nhà

Xóm làng là làng của ta

Xương máu ông cha làm ra

Chúng ta phải gìn giữ lấy

Muôn năm với nước non nhà

Cánh đồng đơm đầy hương hoa

Công khó dân ta làm ra

Quyết tâm ta gìn giữ lấy

Nuôi nhau chung sống một nhà

Xóm giềng là tình quê hương

Chung sống vui bên ruộng nương

Có nhau để cùng chung sức

Vươn lên non nước hùng cường

Cõi đời là đời của ta

Nuôi dưỡng công lao mẹ cha

Lớn khôn để gìn giữ nước

Thay nhau xây đắp sơn hà

Theo tui, nguyên gốc của bài hát này chỉ là 4 câu đầu, còn những phần sau được thêm thắt sau này. Tui và hầu hết bạn bè đồng trang lứa đều chỉ biết và quen thuộc với 4 câu đầu mà thôi.

Phạm Hoài Nhân