Ắt hẳn trong quá khứ con sông này từng giữ vị trí quan trọng, vì nó được nhắc đến trong cả 2 bộ địa chí lớn của triều Nguyễn là Gia Định thành thông chí và Đại Nam nhất thống chí. Trong hai bộ sách trên con sông này được nhắc đến với tên là Bối Diệp giang. Bối Diệp nghĩa là lá buông. Đặt tên như vậy vì hai bên bờ sông có nhiều lá buông.
Trong Gia Định thành thông chí, Trịnh Hoài Đức đã ghi như sau:
Tục gọi là rạch Lá Buông, ở đấy có nhiều cư dân sinh sống bằng cách lấy lá buông dệt buồm, đan tấm, đánh dây, chặt tàu đem bán sinh nhai, nên mới gọi tên như thế.
Sông nầy ở hạ lưu sông Phước Giang, phía đông sông Đông Giang, cách trấn 30 dặm, sông nhỏ mà dài, ngược về nguồn 10 dặm đến thượng khẩu Nguyệt Giang, lại thêm 10 dặm rưỡi nữa đến thượng khẩu sông Đồng Chân, 23 dặm nữa đến cầu ngang đường cái quan, 10 dặm đến phân thủ Bối Diệp, 27 dặm đến phần sông Ngã Ba; nơi đây nước chia 2 nhánh đông tây; nhánh phía đông chảy quanh qua bắc 50 dặm đến Thâm Tuyền (Suối Sâu), là cùng nguồn rồi chảy vào chân núi Làng Giao. Nhánh phía tây chảy quanh qua bắc hơn 24 dặm đến thác Xung tục gọi Hàn Kiết, đá thác chẹn cứng, trên đấy là nơi chợ trao đổi hàng hóa của các dân thuộc man.
Ghe thuyền đi đến đây là tận cùng, còn như gốc nguồn của nó thì ở trong núi sâu xứ Cao Miên, nước thường chảy róc rách từ đó ra.
Sông nầy ở hạ lưu sông Phước Giang, phía đông sông Đông Giang, cách trấn 30 dặm, sông nhỏ mà dài, ngược về nguồn 10 dặm đến thượng khẩu Nguyệt Giang, lại thêm 10 dặm rưỡi nữa đến thượng khẩu sông Đồng Chân, 23 dặm nữa đến cầu ngang đường cái quan, 10 dặm đến phân thủ Bối Diệp, 27 dặm đến phần sông Ngã Ba; nơi đây nước chia 2 nhánh đông tây; nhánh phía đông chảy quanh qua bắc 50 dặm đến Thâm Tuyền (Suối Sâu), là cùng nguồn rồi chảy vào chân núi Làng Giao. Nhánh phía tây chảy quanh qua bắc hơn 24 dặm đến thác Xung tục gọi Hàn Kiết, đá thác chẹn cứng, trên đấy là nơi chợ trao đổi hàng hóa của các dân thuộc man.
Ghe thuyền đi đến đây là tận cùng, còn như gốc nguồn của nó thì ở trong núi sâu xứ Cao Miên, nước thường chảy róc rách từ đó ra.
Đại Nam nhất thống chí có lẽ lấy lại thông tin từ Gia Định thành thông chí nên nội dung tương tự. Vốn dốt thông tin về địa lý, địa danh ngày xưa nên tui đọc đoạn trên thấy lơ mơ quá, chỉ hiểu sơ sơ rằng sông Buông là hạ lưu sông Đồng Nai (sông Phước Giang) và... chạy vòng vòng đâu đó quanh khu vực này. Ngoài ra còn biết tên sông Buông còn gọi là Lá Buông vì bên sông người dân sinh sống bằng nghề dệt lá buông.
Cây buông. Ảnh: Báo ảnh Dân tộc và Phát triển
Dễ hiểu hơn và cập nhật hơn có lẽ là thông tin trong Địa chí Đồng Nai như sau:
Sông Lá Buông có nguồn từ suối Đá Bàn trên cao nguyên An Lộc (Long Khánh) ở độ cao hơn 200 m, và vùng rừng núi thuộc nông trường Ông Quế. Ở thượng nguồn hai suối Gia Dách và suối Cam hợp với nhau thành suối Nhạn, xuôi về trung lưu suối Nhạn được suối Sấu và suối Cải Hao nhập vào trở thành sông Nhạn tại khu vực xã An Viễn. Ở hạ lưu sau khi nhập với rạch Bến Gỗ ở Long Hưng chảy qua ấp Phước Chân nhập vào sông Đồng Nai ở ngã ba Láng Lùn, xã Tam Phước. Đoạn từ An Viễn về đến cửa sông có tên là Lá Buông hay thường gọi là sông Buông.
Dòng chính của sông có chiều dài từ nguồn đến cửa sông là 52 km, chảy theo hướng cơ bản từ Đông sang Tây, với diện tích lưu vực: khoảng 264 km², trải dài trong miền đón gió mùa Tây Nam, lượng mưa phong phú, trung bình 1.800 mm/năm, độ dốc bình quân 5,3‰, hàng năm cung cấp cho sông Đồng Nai một lượng nước: 0,23 x 109 m³. Mođun dòng chảy bình quân năm M = 28,3 l/s/km²
Lưu vực sông có dạng lá cây, lại nằm trong khu vực có lượng mưa khá, nên thường hay xảy ra lũ quét ở khu vực trung và thượng nguồn, còn khu vực ở hạ nguồn gần cửa sông lại hay bị ngập úng mỗi khi có mưa lớn, nhất là vào những kỳ có triều cường...
Dòng chính của sông có chiều dài từ nguồn đến cửa sông là 52 km, chảy theo hướng cơ bản từ Đông sang Tây, với diện tích lưu vực: khoảng 264 km², trải dài trong miền đón gió mùa Tây Nam, lượng mưa phong phú, trung bình 1.800 mm/năm, độ dốc bình quân 5,3‰, hàng năm cung cấp cho sông Đồng Nai một lượng nước: 0,23 x 109 m³. Mođun dòng chảy bình quân năm M = 28,3 l/s/km²
Lưu vực sông có dạng lá cây, lại nằm trong khu vực có lượng mưa khá, nên thường hay xảy ra lũ quét ở khu vực trung và thượng nguồn, còn khu vực ở hạ nguồn gần cửa sông lại hay bị ngập úng mỗi khi có mưa lớn, nhất là vào những kỳ có triều cường...
Trực quan hơn nữa là coi trên Google Maps. Dưới đây là bản đồ trên Google Maps tui chụp lại và có thêm mấy chữ ghi chú cho dễ nhìn. Các bạn có thể click vô hình để phóng to hơn môt chút cho dễ coi.
Theo bản đồ kết hợp với thông tin từ các bộ địa chí, ta thấy sông Buông bắt nguồn từ khu vực Long Khánh, sau đó chảy qua các địa bàn quan trọng bao gồm huyện Trảng Bom và TP Biên Hòa. Tuyến chảy của sông cuối cùng hợp lưu và đổ ra sông Đồng Nai tại khu vực hạ lưu TP Biên Hòa. Sông dài nhưng dòng chảy khá hẹp, chỉ bắt đầu mở rộng ở khu vực Phước Tân trước khi đổ ra sông Đồng Nai.
Một điểm trên dòng sông Buông khá quen thuộc với nhiều người là thác Giang Điền.
Thác Giang Điền, một đoạn trên dòng sông Buông. Ảnh: Phạm Hoài Nhân
Ngày nay, sông Buông có vai trò là nguồn cung cấp nước tưới tiêu và tiềm năng phát triển du lịch ở khu vực thượng nguồn. Tuy nhiên, hiện tại cả hai chức năng này bị hạn chế nghiêm trọng do tình trạng ô nhiễm nặng.
Hiện nay dòng sông thường xuyên có màu trắng đục, nặng mùi, và bị ô nhiễm hữu cơ, khiến nước không thể dùng để tưới hoa màu hay phát triển du lịch sinh thái dưới nước một cách bền vững. Nhiều hộ dân ven sông đã không thể sử dụng nước sông Buông để tưới hoa màu do nguồn nước quá ô nhiễm khiến vườn cây bị lụi dần. Thay vào đó, người dân phải chuyển sang dùng nước máy để tưới.
Tình trạng ô nhiễm này do xả thải từ các hoạt động khai thác đá, các trang trại chăn nuôi; cùng hành vi lấn chiếm bờ sông để xây dựng… Những năm gần đây, nhiều cơ sở, doanh nghiệp hoạt động chế biến kinh doanh khoáng sản tập trung ở ven sông, tập kết vật liệu xây dựng, lọc rửa cát, đá rồi xả nước ô nhiễm xuống sông Buông khiến chất lượng nguồn nước ngày càng xấu đi.
Ô nhiễm do nhiều nguồn thải đổ về, nước sông Buông luôn trong tình trạng đục. Ảnh: Tuệ Mẫn, báo Dân Việt.
Một vấn nạn từ sông Buông nữa là tình trạng ngập lụt phát sinh vào mùa mưa do lũ dâng cao. Gần đây nhất, vào tháng 9/2025, mưa lớn kéo dài, nước từ thượng nguồn sông Buông tràn về khiến cả trăm hộ dân khu vực thấp trũng ven sông ở Phước Tân, Đồng Nai ngập sâu.
Ngập lụt do nước sông Buông dâng cao đoạn qua phường Phước Tân. Ảnh: Lê Lâm, báo Thanh niên
Ngày 16/9/2025, Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng tỉnh Đồng Nai đã có báo cáo gửi UBND tỉnh về việc khảo sát, nghiên cứu đề xuất phương án đầu tư, cải tạo, nạo vét, mở rộng tuyến sông Buông để tăng cường khả năng tiêu thoát nước cho khu vực, hạn chế tối đa tình hình ngập lụt cho các khu dân cư dọc tuyến. Dự kiến tổng mức đầu tư dự án là hơn 4.300 tỷ đồng.
Phạm Hoài Nhân
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét